معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

جهان یکی از بحرانی‌ترین دوران خود را در زمینۀ روابط عاطفی سپری می‌کند. این وضعیت جنبۀ جهانی دارد و یکی از جلوه‌های جهانی‌شدن است. امروزه بسیاری از روشنفکران در سراسر جهان به چرایی این وضعیت و چگونگی اصلاح آن می‌اندیشند. این بحران در مغرب زمین زودتر شروع شده است و به همین دلیل اندیشمندان این دیار پیشگامان تحقیق و تأمل در این عرصه به شمار می‌آیند. آنها خطر بحران عاطفی و عمق آن را زودتر متوجه شدند و قسمتی از تحقیقات خویش را به آن اختصاص دادند. برخی از این افراد عبارت‌اند از: زیگموند فروید، کارل گوستاویونگ، دنی دو روژمون، اریک فروم، ژان لاکان، ژولیا کریستوا، الن بدیو، رولان بارت، آلن‌دوباتن، جان آرمسترانگ، وینست برومر و شینودابولن.

عشق عمیق‌ترین و عالی‌ترین نوع ارتباط میان انسان‌هاست. روابط اجتماعی انسانی با عشق به سطحی می‌رسد که هیچ موجود دیگری به آن دست نیافته است. بنابراین، بی‌جا نخواهد بود که اگر بگوییم: انسان حیوانی عاشق است، یعنی عشق موجب تمایز انسان از غیرانسان می‌گردد. اما همۀ انسان‌ها از یک الگوی واحد عاطفی پیروی نمی‌کنند. به گونه‌ای که عشق از یک فرد به فردی دیگر و از یک فرهنگ به فرهنگی دیگر متفاوت یا کاملاً متفاوت می‌شود. همان طوری که روایت‌های عشق در هر تمدن و فرهنگی نسبت به دیگر فرهنگ‌ها و تمدن‌ها متفاوت است به همان اندازه معنا و آرمان‌های عشقی نیز با توجه به الگو‌ها و تربیت فرهنگی گوناگون است.

فرهنگ ایرانی در زمینۀ عشق فرهنگی مؤلف است. سرزمین ایران به خصوص در هنگام رشد و شکوفایی آن، چه پیش از اسلام چه پس از اسلام، از تمدن‌های فرهنگ‌ساز و مؤلف بوده است. یکی از جلوه‌های اندیشه و خلاقیت آن در دامنۀ روابط انسانی و عاطفی و به طور مشخص عشق است. نظریه‌ها و آثار دانشمندان، حکیمان، شاعران و هنرمندان این فرهنگ هنوز نیز در زمرۀ منابع اصیل و ارزشمند تاریخی محسوب می‌شوند. آثار و اندیشه‌های دانشمندان و حکیمان ایرانی از ابن‌سینا تا شیخ اشراق، از روزبهان بقلی تا حافظ و سعدی و از عطار تا مولانا همگی از ویژگی‌هایی برخوردارند که هنوز هم مورد ارجاع و استفادۀ برجسته‌ترین اندیشمندان و هنرمندان جهان قرار می‌گیرند.

متأسفانه، عقب‌افتادگی فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و هنری و همچنین حضور و هجوم اندیشه‌ها و آرای غربی موجب گردید تا ایرانیان در زمینۀ زیبایی و عشق نیز موقعیت تألیفی خود را از دست داده، به مقلدانی شیفته تبدیل گردند. اندیشه‌های اندیشمندان و حکمت حکما به روز نشدند و به همین دلیل دیگر پاسخگوی نیازهای نسل‌های امروزی نبودند.

اسطوره‌های عشق و یادآوری قصه‌های عاطفی و عاشقانه می‌توانند در تقویت روبط انسانی و عاطفی مؤثر باشند. قصه‌ها، حکایت‌ها، رمان‌ها و اشعار، رسانه‌ها و حاملان تجربیات انباشته شدۀ یک جامعه محسوب می‌گردند که همواره در انتقال این تجربیات و ارائه الگوهای زندگی نقش مهمی ایفا کرده‌اند. این روایت‌ها بستر جامعه‌پذیری و نیز امکان رشد فردی و به قول یونگ تفرد را فراهم می‌آورند.

ادب فارسی که یکی از غنی‌ترین ادبیات جهانی محسوب می‌گردد، هنوز از توان لازم برای ایفای چنین نقشی برخوردار است. اگر اشعار و داستان‌های فارسی به طور جدی مورد تأمل و توجه قرار گیرند، می‌توانند تجربیات جامعۀ ایرانی را به نسل امروز منتقل نمایند. به عبارت دیگر، ادبیات و شعر فارسی نه‌فقط بهترین گزارش از وضعیت و حال ایرانی‌هاست، بلکه در دل خود پندها و آموزه‌های بسیاری را نیز نهفته است که برخی از آنها هنوز مؤثر و کارآمدند و این کتاب نیز به پایۀ چنین نگرشی طراحی شده و شکل گرفته است.

این کتاب به اسطوره‌های عشق در فرهنگ ایرانی می‌پردازد و می‌کوشد که بخشی مهم از تجربیات روایی ادبیات فارسی در خصوص عشق را بازتاباند. معیار اصلی انتخاب اسطوره‌های عشق در ادب فارسی نیازهای کنونی جامعه بوده‌اند. به عبارت دیگر، منظور گردآوری مجموعه‌ای از روایت‌های عاشقانه در فرهنگ ایرانی نبود، بلکه هدفی ضروری‌تر وجود داشته است و آن هم پرداختن به مصائب و مسائل روز با کمک اسطوره‌های بومی بوده است.

شاید در کنار هم قرار دادن بهرام و شاملو، رابعه و فروغ، شهریار و مولانا، آمیتیس و شیخ صنعان و خسرو و پانته‌آ تعجب‌آور باشد، اما با توجه به تعریف این کتاب از اسطوره‌ که هم کهن و میانی و هم معاصر و بسیار معاصر را در برمی‌گیرد، این تعجب برطرف می‌شود. این کتاب به دنبال تجربیات فراوان در خصوص اسطوره شکل گرفته و از نظر تعریف و همچنین رویکرد تحقیقاتی از یک خودآگاهی نسبی برخوردار است.

در هر یک از فصل‌ها علاوه بر بازخوانی و تحلیل مضمونی روایت به پیش‌متن‌های آن پرداخته می‌شود. سپس در مطالعۀ بینامتنی اسطوره‌ای ـ که درون فرهنگی و برون فرهنگی را در برمی‌گیرد ـ معنای نهفته و ردپا‌های مشترک آنها در کهن‌الگو‌ها بررسی می‌شود. پس از آن مسائل مرتبط با زندگی امروزی مورد توجه قرار می‌گیرد. این قسمت اهمیت ویژه‌ای دارد، زیرا هدف اصلی کتاب همین مسائل است. قسمت آخر نیز به تحلیل ترکیبی با تأکید بر اسطوره‌کاوی اختصاص خواهد یافت. از آنجا که هر یک از فصل‌های این کتاب به طور مستقل و مجزا به یکی از اسطوره‌های عشق در فرهنگ ایرانی پرداخته شده است، مطالب مربوط به برخی از اسطوره‌ها در هر فصل به طور جداگانه آمده تا مخاطبان سریع و آسان بتوانند نیازهای مطالعاتی خود را بیابند.

فهرست مطالب کتاب:

سخن نخست

تصویر عشق در فرهنگ ایرانی

آمیتیس ـ عشق سازنده

پانته‌آ ـ وفاداری فعال

روشنک ـ عشق مغلوب به فاتح

گردیه ـ عشق و همسرکشی

بهرام ـ عاشق زودرنج

خسرو ـ عشق انتقامی

سمن‌رخ ـ ربایش عشقی

جریره ـ تنهایی و عشق به فرزند

رابعه و بکتاش ـ عشق مجازی/ عشق بیناطبقاتی

شیخ صنعان و دختر ترسا ـ عشق پیر به جوان

مولانا و شمس ـ عشق مرید به مراد

شهریار ـ دیرشده‌ها

فروغ ـ شریک عشقی

شاملو و آیدا ـ الگوی عشق و ازدواج

فرجام

کتابنامه