معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ادبیات پژوهشی مهمی بخش‌های گوناگون تاریخ ایران، فرهنگ، سیاست و سنن آن را در برگرفته‌اند. اگر چه هیچ‌گونه یگانه و تک‌نگاری به فارسی یا به انگلیسی، یا به هر زبان دیگری که به آزمودن تاریخ برده‌داری در ایران کنونی نوشته شده باشد فراهم نیست. اما این موضوع از سال‌های گذشته برخی کوشش‌ها را به خود فراخوانده است. اما بیشتر پژوهش‌های جهانی پیرامون برده‌داری در آفریقا و آمریکا بیشتر نگاه دوخته‌اند. در این راستا که این بررسی کوشیده است سهم درخوری پیدا کرده باشد، این کتاب بر پایۀ بیش از یک دهه از منابع با ارزش آرشیوی بایگانی و پژوهشی در ایران، تانزانیا، انگلیس و فرانسه همراه با بررسی‌های میدانی و گفتگو‌ها در ایران انجام گرفته است و چنان‌که از نام کتاب بر می‌آید آمیزه‌ای از چندین تحلیل و در کوششی برای دانستن مسائل بغرنج پیرامون سرگذشت بردگی در ایران نیز هست.

این تحلیل به پژوهش‌های بردگی در ایران و آن سوهای اقیانوس و نیز در عثمانی یاری کرده و کشیده شده است. به‌راستی اگر چه اینها را شاید بتوان در قیاس و سنجش با هم گرفت (به ویژه از دورۀ قاجاری 1925 ـ 1785م/ 1344ـ1199 ق) و در سامانه‌ای مشترک و باورمند و نیز همراه با همسایه شمال غرب تداوم یافت. آنچه مهم است خودداری از کلان‌پردازی است، یعنی که در نگاه به دستاوردهای سیاسی و اصلاحگری روشنفکر مآبانه در لغو بردگی هر کشوری تنها از دریچه فرهنگ و گذشته خود آن کشور بیشتر نگریسته شود. چنان که این پژوهش نیز می‌خواند در تکمیل کوشش‌های دانایان عثمانی همانند ایهود تولدانو، هکان‌اردم و مادلن‌زیلفی کوشیده باشد.

این کتاب پی‌جوی یافتن میراث بیش از یک سدۀ کسانی است که به بردگی کشیده شده و تا آزادی نهایی که پیموده‌اند می‌باشد. نقشۀ راه آنها و بازتاب صدای مردم برده شده یا اسیرانی که (ایرانی و غیرایرانی، مسلمان و نامسلمان) پنین به سرشان آمده. تصویری گسترده همراه با داستان‌های بسیار از جوامعی که پشتیبان بردگی بوده و آن را تداوم بخشیده‌اند و یا بردگی را لغو و منع کرده‌اند. از آفریقا در غرب گرفته و تا هند در شرق، تا روسیه و آسیای مرکزی در شمال و شمال خاوری و کشورهای عربی در جنوب پراکنده است. همگرایی این داستان‌ها که در ایران، ملت را متحول ساخته و به ساختن فرهنگ و هویت آن را کمک رسانده است.

این پژوهش عوامل گوناگون که به نهادینه شدن بردگی در ایران از آغاز سدۀ نوزده تا میانۀ سدۀ بیست تأثیر داشته‌اند را جستجو می‌کند. در این بررسی، دوره‌ای که در آن شیوه‌های برده‌داری باستان به لحاظ الگوهای بردگی و نیز قومی مردم برده شده تغییر یافته‌اند را نیز در نظر دارد. این تغییرها هنگامی که در گسترۀ دوره‌ای از تغییرهای کلان اجتماعی، سیاسی و اقتصادی رخ می‌داد نیز صورت پذیرفته‌اند و همچنین در این پژوهش بر تأثیر دخالت‌های نظامی بیگانگان، ناامنی‌های مرزی، بی‌ثباتی سیاسی و بحران اقتصادی تا جایی رفته که این تأثیر شبکه‌های برده‌داری سنتی و نیز ساختار زیرین برده‌سازی مردمان را بسیار تغییر داده است. آنچه بیش از همه آشکار می‌گردد، اینکه تجارت مردمان برده شده سخت با توانمندی حکومتی دارای پیوند بوده است. به این ترتیب همچنان که تجارت برده در دوره‌های کلانی از عدم تمرکز پیش می‌رفت، دوره‌هایی کلان از خود اختیاری نیز می‌گذشت و آزادی و آرامش بیشتری نیز می‌یافت.

بررسی‌های این کتاب نهادینه‌شدن برده‌داری در ایران را روشن می‌کند و جوراجوری قومی، فرهنگی نیز همراه با ویژگی‌های خاص هر بافت محلی و تاریخی، اقتصادی و سیاسی شرایط، به تغییر منحصر در پیش یا پس از لغو و فسخ برده‌داری در آغاز سدۀ بیست نیز می‌انجامید. افزون بر این، این بررسی به تحلیل مسائلی از جنسیت زنان و مردان در جامعۀ ایرانی و تفاوت‌های حرفه‌ای و تجربی با چالش‌های هر دو پرداخته است.

فهرست مطالب کتاب:

پیشگفتار

منابع

فصل اول: نگاه کلی به تجارت و برده‌داری در مرزهای ایران 1800 ـ 1600 م

فصل دوم: برده‌داری و تجدید مرزهای ایران 1900 ـ 1800م

فصل سوم: تجارت میان خود برده‌ها از آفریقا تا ایران 1900 ـ 1800م

فصل چهارم: الگوهای برده‌داری

فصل پنجم: بررسی نژادی

فصل ششم: قانون منع تجارت برده

فصل هفتم: گفتمان‌های ضدبرده‌داری در ایران

فصل هشتم: آزادی و رهایی از بردگی بردگان

پایان سخن

فهرست منابع و مآخذ

تصاویر

فهرست اعلام