معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب دربارۀ زندگی و آثار یکی از شاعران بسیار شاخص ایران در عصر تجدد است. او در دهۀ سوم سدۀ بیستم میلادی در تهران چشم به جهان کشود. در دهۀ دوم سدۀ بعد نیز در همین شهر زندگی را بدرود گفت. سخن از سیمین بر خلیلی است که با نام سیمین بهبهانی میان مخاطبان عام و خاص شهرت و اعتبار ادبی و فرهنگی یافته است. بهبهانی گوینده‌ای است که دو دورۀ عمدۀ سنت/ نوسنت‌گرایی و نوگرایی ادبی را با تمرکز در قالب غزل در بیش از هفت دهه شعرگویی از سر گذراند. وی را می‌توان شاعری بسیار چیره‌دست با تصویرها و زبانی همواره نوشوَنده و پرطراوت قلمداد کرد. شاید بتوان گفت که در حدود یک دهه و نیم پایانی زندگی، پرچم در دست او قرار داشت.

از نخستین سروده‌هایش هم شعری است که برای درگذشت برادر کوچک ناتنی‌اش سروده است. نیز دو شعر دیگر که در نوبهار، روزنامه پُرشهرت ملک‌الشعرا، از شاعر نوجوان در هفده‌سالگی منتشر شد. ازدواج نخست سیمین سبب شد که نام ادبی‌اش از سیمین خلیلی یا خلعتبری به سیمین بهبهانی تغییر یابد. این نام، حتی پس از جدایی از حسن بهبهانی، دبیر زبان انگلیسی، در سال 1348 بر او پایدار ماند.

سیمین در زندگی ادبی‌اش با شمار درخور توجهی از اهل شعر و ادب دوستی یا آشنایی داشته است: فریدون مشیری، مهدی اخوان ثالث، نادر نادرپور، حمید مصدق و بسیاری دیگر. از او دربارۀ بسیاری از این دوستان، چه در هنگام حیاتشان و چه در رثای آنان، شعرها و نوشته‌هایی در دست است.

با این همه، بهبهانی را نه فقط شاعر، که باید تکاپوگر مدنی، ترانه‌سرا، تحلیلگر شعر و روایتگر آثار منثور هم دانست. او همواره کوشید تا در حد توان خود از کنش‌گری بیرون نماند. البته تکاپوهای او در مواردی در آستانۀ سیاست قرار می‌گرفت. به‌ویژه هنگامی که خشونت فضای جامعه را درمی‌نوردید. اما نمی‌توان او را تکاپوگری سیاسی دانست. او در هیچ‌یک از گری/گر/ (ایسم/ایست) های مصطلح حوزۀ سیاست قرار نمی‌گرفت. سیمین بهبهانی نگاهی انسانی و نگاهی ملی را به شکل مشترک، کلان و درهم‌تنیده در قلم و قدم خود پایدار نگه داشته بود: نگاهش انسانی بود بی‌آنکه در مثل به سوسیالیسم کشیده شود؛ نگاهش ملی بود بی‌آنکه در مثل صبغۀ ناسیونالیستی پیدا کند.

«سه‌تار شکسته» نام نخستین کتابی است که سیمین بهبهانی منتشر کرد. سال انتشار آن 1329 است. مجموعه‌ای در دو بخش نظم و نثر است. بخش منظوم مقدمه‌ای به شعر دارد با عنوان «سه‌تار شکسته» که همان عنوان کتاب است و سپس چیزی در حدود پنجاه قطعه شعر در ذیل این عنوان قرار گرفته است. این دفتر دربرگیرندۀ شعرهای نوجوانی و نخستین روزهای جوانی بهبهانی است. او در این دوره با طبعی روان شعر می‌گوید. به سنت‌های ادبی توجه دارد؛ گاه غزلی پرشهرت از سعدی را به صورت مخمس تضمین می‌کند؛ اما به نظر می‌رسد که به لحاظ شکل و زبان شعر با شعر نوسنتی یا شعر نوگرای اعتدالی بسیار اعتدالی آن دوره، در مثل نمونه‌هایی از شعر پروین اعتصامی، گلچین گیلانی، فریدون توللی و در مواردی نیما یوشیج همدلی و همراهی بیشتری دارد. دورۀ بعدی یعنی از آغاز دهۀ 1330 تا آغاز دهۀ بعد، سه دفتر شعر از او منتشر می‌شود: جای پا (1335)، چلچراغ (1336) و مرمر (1342). در دفتر «جای پا» چیرگی شاعر در حوزۀ زبان بیشتر از دفتر «سه‌تار شکسته» است. شاعر در قالب چارپاره بر اساس جزئیاتی که اغلب جنبۀ داستانی و واقع‌گرایانه پیدا می‌کند، از طبقه‌های فرودست جامعه سخن می‌گوید.

در این کتاب افزون بر تخصیص پنج فصل به سروده‌هایش، در چهار فصل به این ابعاد شخصیتی، ادبی و هنری وی نیز پرداخته شده است. متن گفتگویی تفصیلی با وی، که مربوط است به سال 1386، در این کتاب آمده است. همچنین نمونه‌هایی از آرای شماری از اهل شعر، ادب و قلم دربارۀ بهبهانی در فصل پایانی کتاب آمده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش سخن

1. نگاهی به زندگی

2. بهبهانی و تکاپوهای مدنی

3. گام‌های نخست در شعر

4. نوسنت‌خواهی و تغزل‌گرایی در شعر

5. دورۀ گذار در شعر

6. نواندیشی و نوگرایی گسترده در غزل

7. بهبهانی شاعر

8. بهبهانی و ترانه‌سرایی

9. بهبهانی: تحلیل‌گر شعر

10. بهبهانی: داستان‌نویس یا روایتگر؟

11. گفت‌وگویی با بهبهانی

12. در آیینۀ آراء

کتاب‌شناسی سیمین بهبهانی