معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

شماره هشتم مجلۀ آنگاه با عنوان «کرانه‌های عامه پسندی» منتشر شده است. در این شماره که جلد آن با تصویری از محمدعلی فردین بازیگر سینمای فارسی آراسته شده، به موضوع فرهنگ و هنر عامه‌پسند یا مردمی پرداخته شده است. در نوشتار آرش تنهایی سردبیر مجله می‌خوانیم: «معانی متعددی در مقابل واژۀ «عامه‌‌پسندی» در فرهنگ‌های لغت نوشته‌اند؛ اما شاید آنچه در «فرهنگ عمید» آمده به نگاه ما نزدیک‌تر باشد؛ آنجا که عامه‌پسندی را «ویژگی آنچه همگان می‌پسندند، مقبول عامه و مقبول عامه» معنا می‌کند. از دیرباز در مجامع روشنفکری، برخی به غلط عامه‌پسندی را مترادف با ابتذال قلمداد کرده‌اند، طوری که به عقیدۀ آنان هر اندیشه، اثر یا محصول فرهنگی که عموم مردم از آن استقبال کنند و آن را بپذیرند، مستحق دریافت صفت‌های سخیف و مبتذل و بی‌ارزش است. این در حالی است که عامه‌پسندی شاخص طبقه‌بندی و توصیف پدیده‌هاست و تفاوت دارد با ابتذال که برآیند نوعی قضاوت اخلاقی است».

در ادامۀ این نوشتار دربارۀ دلیل پرداختن به «عامه‌پسندی» در این شمارۀ آنگاه می‌خوانیم: «آنچه باعث شد ما در «آنگاه» به عامه‌پسندی بپردازیم، در درجۀ اول توصیف و تلاش برای فهم بهتر این مفهوم مناقشه‌برانگیز و مصادیق آن است؛ چراکه به عقیدۀ ما، فهم غلط عامه‌پسندی، در گذر زمان میان روشنفکران، به‌مثابۀ تولیدکنندگان فکر و اندیشه و جامعۀ اطراف‌شان فاصله ایجاد می‌کند و میزان تأثیرگذاری آنان را کاهش محسوسی می‌دهد. عامه‌پسندی به معنایی که امروز در ذهن ما متبادر می‌شود، از عواقب فهم نادرست مدرنیسم در دوران معاصر است؛ حاصل دورانی که مدرنیست‌ها خود را ساکنان ازلی و ابدی برج عاج و تافته‌ی جدابافته‌ای از جامعه می‌دانستند که باید فقط برای قشری خاص اثر هنری یا ادبی خلق کنند؛ چراکه اقبال عموم برای‌شان ارزشی نداشت و چه‌بسا ضدارزش بود».

در اولین نوشتار این شماره گفتگویی با حسین پاینده استاد نظریه و نقد ادبی دانشگاه و از جمله پیشگامان معرفی نظریات فرهنگ عامه در ایران صورت گرفته است. پاینده در این گفتگو برخی ابهامات احتمالی را که ممکن است در پیگیری مطالب این شماره ذهن مخاطب را درگیر کند، برطرف می‌سازد و تصویری چندوجهی از عامه‌پسندی ارائه می‌دهد.

بحثی دربارۀ عامه‌پسندی در هنرهای تجسمی، نوشتار بعدی این شماره را به خود اختصاص داده است. در ابتدای این نوشتار نویسنده اشاره می‌کند که ارزش هنری (و نه لزوماً قیمت اثر هنری» به رده‌بندی مصرف‌کنندگان آن باز می‌گردد؛ بنابراین اگر یک اثر هنری مشخص را در دو دورۀ زمانی متفاوت، دو طبقۀ اجتماعی گوناگون مصرف کنند، دو گونۀ ارزشی گوناگون خواهد داشت. آثار عامه‌پسند با چنین فرضی از دو پنجرۀ غیرمتوطی قابل بررسی هستند؛ آثاری که به ماهو عامه‌پسند هستند و آثاری که متناسب با معرفت و زیبایی نخبگان، اما به اسلوب عامه برساخته می‌شوند.

گفتگو با مراد فرهادپور از دیگر نوشتارهای این شماره است. او در مقام روشنفکری نزدیک به سنت انتقادی، در این گفتگو تیغ تند خود را متوجه هر دو جریان عامه و نخبه‌گرا در ایران معاصر می‌کند و معتقد است در ایران دوگانۀ امر والا/ عامه چندان معنایی ندارد؛ چراکه هر یک از اینها در ایران حیات مخدوش و مبهمی دارند و در واکنش سلبی نسبت به دیگری خود را بازتعریف می‌کنند. گفتگو با فرهادپور با یادی از نوشتۀ دوست فقید او، مسعود یزدی آغاز می‌شود و سپس به حوزه‌های متعددی در عرصۀ فرهنگ و رسانه می‌پردازد.

نوشتار فاتح صهبا در این شماره دربارۀ زنده‌یاد محمدعلی فردین است. در مقدمۀ این نوشتار آمده است: «فردین‌بازی از مضامین و اصطلاحات تثبیت‌شده در فرهنگ عامۀ ماست. اصطلاحی که به محض استعمال مفاهیمی چون مرام، معرفت، جوانمردی و لوطی‌گری را به ذهن متبادر می‌کند. شمایلی که زادۀ سینمای فارسی ایران است و توانست طی دو دهه حضور بر پردۀ نقره‌ای چنان تأثیری بر فرهنگ عامه و زندگی روزمرۀ ایران بگذارد که حتی غیبتی چهل‌ساله نیز توان زدودنش را نداشت. .... اما محمدعلی فردین که بود؟ او چگونه توانست در دو دهه به ماندگارترین شمایل سینمای ایران بدل شود؟ میان او و آنچه بر پردۀ سینما دیده می‌شد چه نسبتی برقرار بود؟ آشنایی با زندگی فردین و سرگذشت او مقدمه‌ای است برای پاسخ به این پرسش‌ها».

دربارۀ سینمای عامه‌پسند این شماره گفتگویی با محمد متوسلانی انجام شده است. متوسلانی از اواخر دهۀ 1330 که ساموئل خاچیکیان او را وارد سینمای ایران کرد، کار در سطوح گوناگون این سینما را تجربه کرده است؛ از بازی در سری آثار محبوب سه‌تایی‌ها در دهۀ 40 تا فاصله‌گرفتن از سینمای عامه‌پسند و تلاش برای تلفیق مضامین جدی و سرگرم‌کننده در سال‌های بعد. گرچه گفتگو بیشتر بر آثار خود متوسلانی متمرکز است، اما به جنبه‌های متنوعی از نظام تولید سینمای عامه‌پسند در ایران نیز پرداخته شده است.

گفتگو دربارۀ موسیقی عامه‌پسند در این شماره با دکتر ساسان فاطمی صورت پذیرفته است. در این گفتگو گسترۀ وسیعی از موضوع‌های مهم در تحلیل موسیقی مردم‌پسند طرح شده است؛ از سازمان تولید موسیقی مردم‌پسند تا روابط آن با دیگر موسیقی‌های کلاسیک و فولک و از موسیقی مردم‌پسند لس‌آنجلسی تا تولیدات داخلی. از تاریخ این موسیقی در ایران و رابطه‌اش با رسانه‌ها نیز سخن گفته شده است. گفتگو با بحث دربارۀ فضای تولید موسیقی در آستانۀ انقلاب اسلامی به پایان رسیده است؛ زمانه‌ای که در آن فضای تولید موسیقی در ایران تکثر بی‌سابقه‌ای را تجربه می‌کرد.

گفتگوهای دیگری نیز در این شماره، انجام شده که گفتگو با شهیار قنبری، احمد عربانی، سوسن شریعتی، هوشنگ گلمکانی، حمیدرضا ششجوانی و عماد خاتمی از این قبیل است.

فهرست مطالب این شماره:

سرمقاله/ آرش تنهایی

کرانه‌های عامه‌پسندی؛ گفت‌وگو با حسین پاینده/ هادی آقاجانزاده

مقاومت فرهنگی، مد یا ضرورت؟/ شهروز نظری

ما فرزاندان ایران/ لیلا پاپلی یزدی

ایستادن میان دو سنگ آسیاب ادغام و انزوا؛ گفت‌‌وگو با مراد فرهادپور/ هادی آقاجانزاده، کبوتر ارشدی

از کارت ویزیت تا سلفی/ زانیار بلوری

کسی که مثل هیچ‌کس نیست/ فاتح صهبا

پیچیدگی‌های سازی با مخاطب؛ گفت‌وگو با محمد متوسلانی/ علی بختیاری

بالابلندتر از هر بلندبالایی/ نوید پورمحمدرضا

صندلی را کنار پنجره بگذاریم و به صف طویل سالن‌ها نگاه کنیم/ علی امیرریاحی

سریال شهرزاد: از اسطوره تا اعتدال/ شیرین کریمی

از روزهای رادیو تا فترت لس‌آنجلس؛ گفت‌وگو با ساسان فاطمی/ رضا صمیم

امان از شهر بی‌شاعر؛ گفت‌وگو با شهیار قنبری/ حسین عصاران

دکتر کاووسی/ آران جاویدانی، اعظم محمدی

شما بیشعور نیستید/ زهرا ملوکی

توفیقات گل آقایی؛ گفت‌وگو با احمد عربانی/ هادی حیدری

فرنگی‌پسندی/ بابک رفیعی علوی

شریعتی کجا ایستاده است؟ گفت‌وگو با سوسن شریعتی/ کبوتر ارشدی

بدن‌های عامه‌پسند، زبان بیان حقایق/ آرش حسن‌پور

از نیما تا دیگران/ فرزانه قبادی

کلنجار دائم با خط قرمز؛ گفت‌وگو با هوشنگ گلمکانی/ حمیدرضا ششجوانی

تا که اوشین بشه شروع/ شرمین نادری

همه‌پسند یا عامه‌پسند/ بهارک محمودی

اعجوبۀ پاورقی‌نویسی/ علی بختیاری

محبوبیت سیال تکرار؛ گفت‌وگو با عماد خاتمی/ حسین گنجی

برای خواندن بیشتر/ امیر مولایی