معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

پساساختارگرایی نامی است که اشاره دارد به جنبشی در فلسفه که در دهۀ 1960 آغاز شد. پساساختارگرایی همچنان حوزه‌های مختلفی را تحت‌تأثیر خود دارد؛ نه‌تنها فلسفه، بلکه گسترۀ وسیعی از موضوعات از جمله ادبیات، سیاست، هنر، نقد فرهنگی، تاریخ و جامعه‌شناسی. این تأثیری است که بحث‌برانگیز، چراکه پساساختارگرایی را اغلب موضعی مخالف‌خوان می‌دانند، بدین‌معنا که فی‌المثل با علوم و با ارزش‌های اخلاقی مستقر می‌ستیزد.

جنبش پساساختارگرایی را بهتر از هر چیز با رجوع به متفکرانی می‌توان شناخت که برسازندۀ جنبش هستند. بنابراین این کتاب می‌کوشد تا پساساختارگرایی را از طریق مطالعۀ انتقادی پنج اثر مهمی تبیین کند که نوشتۀ پنج تن از مهم‌ترین متفکران این جنبش‌اند (دریدا، دلوز، لیوتار، فوکو و کریستوا). غایت اصلی این کتاب پاسخ‌دادن به دو نقد قدرتمندی است که بر پساساختارگرایی وارد می‌کنند؛ نخست، اینکه [پساساختارگرایی] عامدانه و به‌طرزی گریزناپذیر دشوار است؛ دوم، اینکه پساساختارگرایی مواضعی اتخاذ می‌کند که حاشیه‌ای و متناقض‌اند و التزام به آنها ناممکن است.

نخستین نکته برای ارائۀ پاسخ به انتقاداتی از این دست آن است که بدانیم مسئلۀ حدود معرفت تشکیل‌دهندۀ بخش مهمی از هستۀ پساساختارگرایی است. این مسئله محور مشترکی است که سراسر پساساختارگرایی را درمی‌نوردد. با توسل بدان می‌توان تبیین کرد که چرا ساختارگرایی نیازمند تکمیل بود، چراکه پروژۀ ساختارگرا را می‌توان به‌طور خلاصه تلاشی دانست برای کسب معرفت متقین از طریق دسته‌بندی تفاوت‌ها درون ساختارها. به‌عقیدۀ پساساختارگراها، چنین اتفاقی قاصر است از درک نقش‌های معضل‌آفرین و مولد مرزها و حدودی که به درون ساختار می‌خلند. معرفت را از حدود آن گریزی نیست: «[معرفت] در محاصرۀ حدود خود نیست، بلکه حدود معرفت آن را قطع می‌کنند و درمی‌نوردند، شکاف‌های چندگانۀ حاشیۀ معرفت به درون آن تجاوز می‌کنند».

هر کدام از متون پساساختارگرای برجسته‌ای که در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته است توصیف متفاوتی از بازی حد در هسته به‌دست می‌دهد، اما متون مذکور جملگی بر سر تعاریفی که پیش‌تر آمد توافق دارند. هر متن در فصلی بررسی می‌شود و استدلال‌های اصلی و ویژگی‌های خاص آن پیش کشیده می‌شود. به ساده‌ترین بیان می‌توان گفت که دریدا بازی حد را در هستۀ به‌ظاهر بی‌واسطه‌‌تر و حقیقی‌تر زبان پی می‌گیرد. لیوتار تأثیر حد ـ رخدادها را در زبان و احساس ردیابی می‌کند. دلوز ارزش مرز یا حدِ مولدِ میان این همانی‌های حقیقی و تفاوت‌های نابِ نهفته را آری می‌گوید. فوکو تبارشناسی حد را به‌مثابۀ تقویم تاریخی تنش‌ها و معضلات متأخر ردیابی می‌کند. کریستوا حد را ناخودآگاهی می‌داند که کارش خنثا کردن و بازسازی ساختارها و تقابل‌های زبانی است.

این آثار در کنار یکدیگر نشان می‌دهند که پساساختارگرایی مختل ساختن و برآشفتن سراسری درک مستقر ماست از معنا و ارجاع در زبان، فهم ما از حواس و هنرها، فهم ما از این‌همانی، از تاریخ و نقش آن در اکنون و فهم ما از زبان به‌مثابۀ چیزی رهاشده از عملکرد ناخودآگاه.

در هر کدام از آثاری که در اینجا بررسی شده است، نزاع‌ها و صورت‌های خاص مقاومت را خواهیم یافت. آثار پساساختارگرا نمی‌توانند تأملات نظری انتزاعی باشند، چراکه این آثار فقط می‌توانند عملکرد حدود را در کاربردهای عملی معرفت مرکزی موجود در هسته نشان دهند. باید ساختاری بالفعل را برگیرند و واسازی‌اش کنند، متحولش سازند یا طردهایی را نشان دهند که ناشی از آن است. از این طریق این آثار مفروضات رایج در باب خلوص (در اخلاق)، ذوات (در مورد نژاد، جنسیت و پیشینه)، ارزش‌ها (در هنر و سیاست) یا حقیقت (در حقوق و فلسفه) را سرنگون می‌کنند.

فهرست مطالب کتاب:

یک: درآمدک پساساختارگرایی چیست؟

دو: پساساختارگرایی به‌مثابۀ واسازی: دبارۀ گراماتووژی ژاک‌دریدا

سه: پساساختارگرایی به‌مثابۀ فلسفۀ تفاوت: تفاوت و تکرار ژیل دلوز

چهار: پساساختارگرایی به‌مثابۀ فلسفۀ رخداد: دیسکور، فیگور ژان ـ فرانسوا لیوتار

پنج: پساساختارگرایی، تاریخ، تبارشناسی: دیرینه‌شناسی دانش میشل فوکو

شش: پساساختارگرایی، روان‌کاوی، زبان‌شناسی: انقلاب در زبان شاعرانۀ ژولیا کریستوا

هفت: نتیجه‌گیری: پساساختارگرایی به‌سمت آینده