معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

نقد ادبی روشمند و علمی در ایران نوپا است و به‌ناچار برای بلوغ و پختگی هنوز راه درازی در پیش دارد. در آغاز این راه با نقدهایی روبرو هستیم که بیشتر به شرح و توصیف خود متن می‌پردازند یا حاوی نظرات شخصی منتقد یا نظرگاه سیاسی او هستند. امروزه نیز برخی منتقدین، پس از آشنایی با نظریه‌های فراوانی که در سطح جهانی مطرح شده‌‌اند، به تقلید و دنباله‌روی از آنها پرداخته و دچار نظریه‌زدگی گردیده‌اند؛ به‌نحوی که حاصل تلاش آنها بیهوده و کلیشه‌ای شدن بوده و به محبوس شدن متن در چارچوب خشک یک نظریه انجامیده است. نتیجه اینکه هم‌اکنون در تقابل با این نظریه‌زدگی و به سبب تمایل قوی به سنت‌گرایی ـ که از عصر بازگشت ادبی تاکنون همچنان غالب است ـ عده‌ای از منتقدان نیز بر طبل دوری و بیزاری از نظریات جهانی می‌کویند؛ در حالی که محروم ماندن از پیشرفت‌های دانش و اندیشه در سایر نقاط جهان، بسیار غیرعقلانی و بیهوده به نظر می رسد و همچنان که در سایر عرصه‌های علوم مانند پزشکی و یا مهندسی خود را از آخرین دستاوردها محروم نمی‌کنیم، در عرصۀ نقد ادبی نیز جا دارد، که از تازه‌ترین نظریات بهره ببریم؛ به عنوان مثال، همچنان که خود را در پزشکی زمان ابن‌سینا و یا راه‌سازی و ساختمان آن زمان محصور نکرده‌ایم، می‌توانیم در واکاوی متون نیز فقط به شیوۀ نقد لغوی یا نقد فنی اکتفا نکنیم.

در روند حرکت رو به جلوی نقد ادبی در ایران، می‌توان به چنین نقطه‌ای رسید، که در عین محروم نماندن از نظریات جدید جهانی، منتقدان بتوانند خلاقانه با ترکیب عناصری از این نظریه‌ها با فرهنگ بومی و با دیگر نظریه‌ها و یا حتی پیدایش تدریجی توان نظریه‌پردازی در عرصه نقد ادبی، به نقد و تحلیل‌های خلاقانه‌تری دست پیدا کنند و بدین طریق به ژرفای متون، اعم از متون گذشته و معاصر، بهتر راه یابند.

مقالات این کتاب هر یک به صورت جداگانه تهیه و تنظیم شده‌‌اند و حاصل چندین سال کار مستمر در زمینۀ واکاوی متون داستانی، اعم از ایرانی و یا غیرایرانی هستند. بعضی از این مقالات جنبۀ نقد دارند و از نظرگاه مکتب یا مکاتبی خاص، به نقد آن داستان پرداخته و برخی نیز به تحلیل داستان و شکافتن آن متوجه بوده‌اند، اما در اغلب مقالات تلاش شده، که با نگاهی همه‌جانبه و شامل هر دو مورد استفاده از یک شیوه و مکتب نقد، از همۀ شیوه‌های نقدی که ممکن بوده و برای نزدیک شدن به اثر مناسب به نظر می‌رسیده استفاده شده؛ زیرا هدف از نقد نزدیک‌ شدن به ژرفای هر اثر و در عین حال ارزیابی آن است و به‌ناچار ممکن است در مقاله‌ای واحد، از منظر چند مکتب نقد، مثلاً نقد روانکاوانه، نقد فمینیستی و یا نقد اجتماعی و ... به بطن اثر ورود شده باشد. این شیوه‌ای است که نگارنده پس از چندین سال تجربه در نقد ادبی، بدان رسیده و به کار می‌بندد. برخی از مقالات نیز بار نظری بیشتری دارند و در کنار طرح و بحث یکی از نظریه‌های مهم معاصر، به‌عنوان محور اصلی مقاله، فقط جسته و گریخته اشاراتی به آثار داستانی معاصر ایران یا جهان دارند.

در اغلب مقالات تحلیلی و نقد عملی، محور‌های زیر در نظر گرفته شده است: خلاصۀ داستان، ساختار داستان، سبک دوره و در واقع مکتب نگارش، مضامین و محتوای داستان، زبان متن، شگردها و صنایع ادبی به کار گرفته شده در متن، پیرنگ و نحوۀ روایت، لحن شخصیت‌ها، شخصیت‌پردازی، ربط عنوان داستان و سایر نکات مثبت و منفی اثر. همچنین اگر از زاویۀ یکی از مکاتب و نظریه‌های جدید غربی، رویکردی به آن اثر ممکن بوده، آن نیز در نظر گرفته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

1. نقدی بر نقدهای نوشته شده بر آثار غلامحسین ساعدی

2. انسان، طبیعت، مرگ و بیگانگی در نگاه ساعدی

3. «شیطان‌خدانسان» در آیینۀ ملوک

4. مسافر جاده‌های داستان

5. راوی روشن تاریکی

6. رستاخیز مردگان

7. آیینه‌های هزار تو

8. کاظم تینا: لارنس استرن ایرانی

9. مسافر گمشدۀ زمان

10. شخصیت‌های داستان پسامدرن: جوشش اصالت وجود

11. مقایسۀ دو مکتب امپرسیونیسم و اکسپرسیونیسم در دو داستان کوتاه ایرانی

12. بازخوانی مثنوی سلامان و ابسال از منظر نقد روانکاوانه

13. مندنی‌پور: شاعر روای یا روای شاعر؟

14. کاوشی در چگونگی تأثیر مدرنیسم بر داستان رئالیستی جدید

15. نگاهی به مجموعه داستان زنی با زنبیل از فرخنده آقایی

16. سقوط آخرین برگ

17. نگاهی به رمان سوربز از ماریو بارگاس یوسا

18. مکزیک در آتش

19. آئورا: تمنای جاودانگی، کهن‌الگوی تولد دوباره

20. تاریکی خنده