معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب دربرگیرندۀ مجموعه نامه‌هایی از نویسنده است در زمینه ایران‌شناسی که در حاشیه سفرهای گروه تحقیقاتی دانشگاه تهران بین سال‌ها 44ـ48 از ویژگی‌های زندگی و سنن و آداب مردم مناطق مورد مطالعه به پدر خود نوشته بود.

نویسنده در مقدمۀ کتاب دربارۀ شکل‌گیری این دورۀ مطالعاتی می‌نویسد: «بعد از پایان دورۀ نظام وظیفه دوباره به دانشگاه برگشتم و به عضویت مؤسسه تحقیقات اقتصادی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران، درآمدم و در اولین کار تحقیقاتی همراه سایر همکاران در مؤسسه، برای مطالعه وضعیت اقتصادی و اجتماعی حوزه آب‌خور رودخانه زاینده‌رود، به اصفهان رفتیم. این مطالعه از جمله پیش‌مطالعات طرح سدّ زاینده‌رود بود. در انجام این مطالعات از ده پل‌کله، در 50 کیلومتری غرب اصفهان، تا منطقه رودشت، در 70 کلیومتری شرق آن، جلگه زاینده‌رود را تقریباً ده به ده گشتیم و بررسی کردیم. حاصل کار این گروه تحقیقاتی یک گزارش اقتصادی بود که همان موقع از طرف سازمان برنامه به چاپ رسید و از لحاظ شخصی، هر یک از همسفران به فراخور ذوق، بهره‌هایی از این سفر‌ها و مطالعات با خود به ارمغان آوردند و بهره من همین نامه‌ها بود به اضافه عکس‌هایی که از مردم و زندگی آنها گرفته بودم که خود یک گزارش مصور مفصلی می‌طلبد. در سفرهای مشابه بعدی، تجارب بیشتری به‌دست آمد. از جمله طرح تحقیقاتی شرکت‌های سهامی زراعی بود که در بعضی نقاط کشور به طور نمونه، به تقلید از بعضی کشورهای سوسیالیستی، از طرف دولت تشکیل یافته بود که نظام کشاورزی در نقاط روستایی را تقریباً اشتراکی و مثل کیبوتس و کالخوز در‌می‌آورد. همچنین شرکت‌های تعاونی روستایی در سطح کل کشور که آنها هم ساخته و پرداخته دولت بودند، جهت تأمین اعتبار مالی برای کشت و کار کشاورزان. این طرح برای دانشگاه یک مطالعه علمی و تحقیقاتی بود و برای ما یک غنیمتی که به برکت آن اطلاعات و آموخته خود را از میهن پهناورمان کامل‌تر نماییم».

در طول این سفرها نویسنده از این نامه‌نوشتن‌ها و عکس گرفتن‌ها، غافل نمانده، به هر شهر و دیار و کوره‌دهی که رسیده، در کنار پرسشنامه‌های تحقیقاتی، مشاهدات روزانه خود را به صورت نامه نوشته است. البته غیر از دو سه نامه اولیه، بقیه نامه‌ها به مقصد ارسال نشده است. ولی به عنوان یک روش نگارش سفرنامه و خاطره‌نویسی، چارچوب نامه حفظ شده است. بنابراین در این نامه‌ها، سعی شده است که شرحی در حد یک نامه ارائه شود، تا در عین کوتاهی و سادگی، ادای مطلب در رساندن مطلوب نیز شده باشد و در واقع این نامه‌ها مشاهداتی است که چهره مناطق مورد مطالعه را در حد یک نامه به تصویر کشیده است.

هر نامه عنوانی دارد که از متن آن گرفته شده است. در هر نامه یک موضوع خاص از ویژگی‌های یک شهر و یا دهی تکیه شده است. گاه پای صحبت کدخداست و گاه نقال ده و یا دهقان صاحب نسق و یا خوش‌نشین خانه‌به‌دوش. گاهی هم شرحی است از خانه و کاشانه این مردم و اشاراتی به زندگی و چگونگی گذران آنها، یا دیداری است از محل کار و فعالیت آنها، از کاشت و برداشت، از کارگاه‌های قالی‌بافی، از قنات‌هایی که زندگی‌شان به آن وابسته است. از بهداشت، از سواد و اداب و رسوم و باورهای اجتماعی، از قصه‌ها و غصه‌ها، از بلای زلزله و مردم زلزله‌زده، از خرابه‌ها و آثار گذشتگان، از قلعه‌ها و از بقعه‌ها و از مرز و مقبره‌ها و بالاخره از فرهنگ طنز ایرانی، از شعر و مثل‌ها و گذری گذرا به تاریخ و جغرافیای هر منطقه ... .

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

نامه اول: اصفهان نصف جهان

نامه دوم: اصفهان و زاینده‌رود

نامه سوم: باد عاشق‌پیشه

نامه چهارم: پول بی‌برکت

نامه پنجم: یونان کوچک

نامه ششم: یزدی‌ها

نامه هفتم: پیرامون کویر

نامه هشتم: قالی‌بافان

نامه نهم: فروغ روی مهمان

نامه دهم: اقمار کرمان

نامه یازدهم: پاسپورت قشم

نامه دوازدهم: ارگ بم

نامه سیزدهم: اقتصاد قطار

نامه چهاردهم: زلزله

نامه پانزدهم: دهی به نام روم

نامه شانزدهم: شهر ابرمردها

نامه هفدهم: جولانگاه افغان‌ها

نامه هجدهم: گوهرشاد خاتون

نامه نوزدهم: در مسیر شمال

نامه بیستم: به سوی گیلان

نامه بیست‌ویکم: دیار میرزا کوچک‌خان

نامه بیست‌ودوم: زن‌های پرکار

نامه بیست‌وسوم: روز بازار

نامه بیست‌وچهارم: آذربایجان

نامه بیست‌وپنجم: بلا گردان

نامه بیست‌وششم: دیار ماندگار

نامه بیست‌وهفتم: دریای کبودان

نامه بیست‌وهشتم: کردستان

نامه بیست‌ونهم: معراج

نامه سی‌ام: زن خریدن

نامه سی‌ویکم: آئین درویشی

نامه سی‌ودوم: تیشه فرهاد

نامه سی‌وسوم: لُر بی لُر

نامه سی‌وچهارم: ورشو

نامه سی‌وپنجم: پند سر دندانه

نامه سی‌وششم: کالیفرنیای ایران

نامه سی‌وهفتم: عزیز و قُمری

نامه سی‌وهشتم: عزاداری

نامه سی‌ونهم: سازماندهی بومی

نامه چهلم: هگمتانه

نمایه