معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این مجموعه با هدف گردآوری میراث نامکتوب زرتشتیان و با زنده نگه‌داشتن یاد مهندس آرمین خسروی جمع‌آوری شده است و «آرمین‌نامه» نام گرفته است.

این کتاب مشتمل بر بیست‌ویک مقاله است که با هدف «گردآوری میراث نامکتوب زردشتیان» در این مجموعه جای گرفته‌اند و هر یک از مقالات به قلم یکی از استادان، پژوهشگران، صاحب‌نظران یا آشنایان با موضوعات فرهنگی به رشته تحریر در آمده است. این مقالات هر یک در موضوع و شیوۀ پژوهش و نگارش استقلال خود را دارند و در کنار هم قرار گرفتن‌شان در این مجموعه تنها از این‌روست که هر کدام بخشی از فرهنگ نامکتوب زردشتی را ضبط و ثبت نموده‌اند‌.

در چکیده مقالۀ «گل و نقش» چنین آمده است: «هنرهای قدیمی در جامعۀ زرتشتی اغلب سال‌ها است که دستخوش فراموشی گشته‌اند. حتی آن گونه از بافتنی که مصرف دائمی دارد و در تهیۀ پوشاک زمستانه به کار می‌رود، از پیشینه و طرز شکل‌گیری آن اطلاعی در دست نیست. یکی از هنرهایی که استادان آن سال‌ها است از جهان ما رفته‌اند و شاگردی از خود بر جای نگذاشته‌اند، موسوم به «گل و نقش» یا سوزن‌دوزی زرتشتی است. در این ابریشم‌دوزی اشرافی، بر لباس‌های تشریفاتی و «اعیانی»، نقش‌هایی با ظرافت تام می‌دخته‌اند و نمونه‌هایی نادر از آنها باقی است که نیاز وافر به حفاظت دارد. اخیراً کوشش‌هایی برای بازآرایی و زنده‌گردانی آنها صورت گرفته است که امید است نتایجی زنده هم به بار آورد».

ماجرای زندگانی و خاطراتی که از دوران گذشته در ذهن و ضمیر باقی می‌ماند، اغلب تاریخی شفاهی سنت‌ها و قواعد و شیوه‌های اجتماعی زیستن را نیز در بر دارد. در مقالۀ «درویش»، سنتی مطرح است که اینک به بوتۀ فراموشی افتاده است، اما هنوز تا سال‌های 1330 خورشیدی و 1950 میلادی زنده بود و بنا بر آن، طفلی را که به اصطلاح «رنجور بود» و خیلی بیمار می‌شد، گاهی به اصطلاح، «می‌فروختند» و شخصی بچه را به قیمتی، مثلاً به یک قرآن یا سی شاهی و دو ریال، می‌خرید و نامی تازه بر او می‌نهاد، به نیت شفایابی و بهبود. بعداً اغلب کودک را به همان نام تازه صدا می‌کردند. چنین واقعه‌ای در تهران هم در سال‌های حدود 1328 ـ 1329 خورشیدی، انجام می‌گرفت. نظیری از آن را در داستان «درویش» می‌خوانیم. در مقالۀ «مشق حساب»، «خاطرات» راوی و نویسندۀ آن، گوشه‌ای از تاریخ اجتماعی و آنچه را که بر مردم گذشته است، شرح می‌دهد.

آشپزی آیینی و سنتی بخشی ممتاز و چشمگیر از فرهنگ نامکتوب و زندۀ زرتشتی است. پیشینۀ برخی از رَسته ویژگی‌های پخت و پز را تا متون کهنسال و دیرپایی چون «نیرنگستان» می‌توان پی‌گرفت و گاهی نیز تداوم آنها از مثلاً نوشته‌هایی دربارۀ آشپزی دوران صفویه آشکار می‌گردد و یا کلیات بسحق‌اطعمۀ شیرازی، شاعر قرن نهم هجری که زمان زندگانی وی نزدیک به روزگار حافظ است:

صبا به گلشن کیمیا گرت گذر افتد                 به حق پاچه که بویی به گشنگان آری

در مقاله «خوراک‌های سنتی و آیینی» چند خوردنی و خوراک سنتی و آیینی که در مقالۀ «خوراک‌های آیینی و سنتی زرتشتیان در ایران» از قلم افتاده است، به نگارش درآمده تا مکمل آن باشد.

آداب و رسوم در جامعۀ زرتشتی (مراسم آیینی و دینی زرتشتی و انواع و طرزهای گوناگون در برگزاری آنها در نواحی مختلف زرتشتی‌نشین) از چندین نظرگاه و جهت، شایان بحث و بررسی است. دو مقاله از آرمین‌نامه به این مبحث بسیار مهم و بنیادین می‌پردازد و چگونگی برگزاری مراسم آیین کهن را در جامعۀ کنونی زرتشتی به توصیف درمی‌اورد با اضافات و افزایه‌هایی در این باب.

گفتار «آتشکده‌های خاموش» از نیایشکده‌های دیرینی سخن می‌گوید که اکنون در حیطۀ کار و کاوش باستان‌شناسان است. دربارۀ زیارتگاه‌های کنونی زرتشتی (زیارتگاه‌ها و «پیرون» و آتشکده‌های دایر و متروک و هر چه به آنها باز می‌گردد، مثل مکان و تاریخچۀ هر یک، داستان‌ها و اساطیر، معجزات و اوقاف، اشیای نذری و شیوه‌های پذیرایی و اسلوب ساختمان‌سازی و معماری کهن یا نوین) جای بحث و بررسی بسیار است. امید می‌رود که بویژه در این باب، نکته‌های بسیار فراهم آید.

فهرست مطالب کتاب:

پیشگفتار ویراستاران

آرمین گفت/ فرشاد سلامتی

سرسخن/ کتایون مزداپور

جان‌باختگان/ گوهر تاج خداداد کوچکی (خادم)

خواب‌گزاری برای آرمین/ فرنگیس مزداپور

مورت/ روح‌انگیز کراچی

گوناگونی و اجزای رسوم کنونی زرتشتیان ایران/ فرزانه گشتاسب

چگونگی برگزاری آیین‌های دینی زرتشتیان کرمان/ آرمیتا فرهمند، رامتین زندخاوری، آبتین زندخاوری

خوراک‌های سنتی و آیینی/ کیانبانو مزداپور

بررسی روش‌های درمانی زرتشتیان/ سینا فرهی و سپنتا ماندگاریان

آیین‌های شفا نزد زرتشتیان معاصر/ کتایون مزداپور

سفرۀ دختر شاه پریان در دزفول/ داریوش رضاپور

آتشکده‌های خاموش/ فرشاد سلامتی

خانه‌های قدیمی ممس و بامس/ خداداد مزداپور

باغ وقفی شیراز/ نویسنده: نامشخص

اینجا یزد است، با هزار قصۀ عجیب/ گزارشی از: نیلوفر رستمی ـ کامران لریان

گل و نقش/ شیرین مزداپور

درویش/ مهین‌بانو نورافروز

ریشه‌ها/ پریدخت خدامراد مرادپور

معجزات پیرون‌ها/ پریدخت خدامراد مرادپور

مشق حساب/ مهین‌بانو نورافروز

گلبانو و وابیز/ نسرین خنجری

نوروز و جشن‌های پیش از آن در فارس/ آمنه عمادی

کفران عظیم/ ترجمۀ مهرنوش شاهق