معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

تماشاخانۀ «رینگ» واقع در وین اتریش یکی از زیباترین تماشاخانه‌های اروپا در قرن 19 میلادی بود که در تاریخ پنجشنبه 8 دسامبر 1881 میلادی (16 محرم 1299 هـ.ق) دچار سانحۀ دهشتناک حریق و آتش‌سوزی شد و با تمام شکوه و جلال و ابهت خود با خاکستر یکسان شد. شدت فاجعۀ این سانحه در آن زمان به حدی حزن‌آور و اندوهناک بود که نه تنها تیتر اول اخبار بسیاری از نشریات معتبر دنیا شد، بلکه نشریات و مسئولان کشور ما نیز که از این حادثه دلخراش به شدت متأثر شده بودند. با پرداخت اعانه‌ای به مبلغ هزار تومان و انعکاس مطالب و گزارش‌های مختلف با حریق‌زدگان این سانحه ابراز همدردی نمودند.

این کتاب با تکیه بر اسناد و مدارک موجود از عصر ناصری به معرفی سانحۀ دردناک آتش‌سوزی تماشاخانۀ «رینگ» وین می‌پردازد. به واقع یکی از مسائل فراموش‌شده از تاریخ تئاتر جهان در عصر «ناصرالدین‌شاه» است که برای نخستین بار انجام شده است. نگارنده امید دارد که این جستار که با نگاهی تاریخی و مستند نگارش شده، بهانه‌ای باشد جهت آنکه مسئولان و متصدیان تئاتر معاصر بیش از پیش به وضعیت معدود تماشاخانه‌ها، هنرمندان و مخاطبان تئاترهای کشورمان توجه نمایند.

«اتریش» که تلفظ فرانسوی یکی از کشورهای متمدن اروپای مرکزی است و در عصر قاجار با رسم‌الخط «اطریش»، «نمسه»، «نمسا»، «اوستریا»، «آسترویا»، «آستریا» نگارش می‌شده، بی‌گمان از جمله کشورهای مترقی دنیا بود که از تاریخچۀ تئاتر و موسیقی و اپرای بسیار غنی برخوردار بوده است. ایرانیان که در عصر قاجار روابط فرهنگی و دیپلماسی حسنه‌ای با این کشور اروپایی داشتند، نه‌تنها به‌تدریج با فضای تئاتر و تماشاخانه‌ها و اپراهای اتریش آشنا شدند، بلکه مستشرقان اتریشی نیز در زمینۀ ادبیات نمایشی ایران کاملاً تأثیرگذار واقع شدند. بی‌گمان نخستین رویکرد و آشنایی ایرانیان با تماشاخانه‌های اتریش را می‌بایست در خاطرات، شرح مشاهدات، گزارش‌های پراکنده و سیاحت و مأموریت سفرا و مأموران اعزامی ایران به آن کشور را از عصر «فتحعلیشاه قاجار» به بعد جست‌وجوی نمود. به این دلیل فصل اول این کتاب به اختصار راجع به نهضت آشنایی ایرانیان با تماشاخانه‌های اتریش در عصر قاجار پرداخته است.

یکی از وقایع دهشتناک که از قرن 17 تا 20 میلادی در بسیاری از تماشاخانه‌های مسقف و بزرگ دنیا رخ داد و باعث آسیب‌های جدی انسانی و اقتصادی گردید، سانحۀ آتش‌سوزی است که به فاصلۀ هر چند دهه در یکی از بهترین و معتبرترین آمفی تئاتر‌های دنیا صورت گرفت. از واقعۀ آتش‌سوزی «تماشاخانۀ گلوب لندن» در سال 1613 میلادی تا حریق «تئاتر رد بارن اونتاریو کانادا» در سال 2009 میلادی، تماشاخانه‌های بی‌شماری را در طول چهار قرن اخیر می‌شناسیم که همگی در شعله‌های آتش منهدم گردیدند. فصل دوم این کتاب، گزارش‌های آتش‌سوزی و حوادث مختلف دیگر در تماشاخانه‌های دنیا به روایت مدارک عصر ناصری است.

یکی از وقایع دهشتناک آتش‌سوزی در تماشاخانه‌های دنیا، بی‌گمان، واقعۀ آتش‌سوزی تماشاخانۀ «رینگ» وین است که در زمان خود نه‌تنها سروصدا زیادی را در دنیا به همراه داشت، بلکه این واقعه در ایران نیز به شدت انعکاس یافت. شدت این انعکاس به حدی بود که کتب و جراید فارسی زبان داخلی و خارجی به این موضوع پرداخته و حتی یک مقالۀ مفصل نیز در وصف آن توأم با تصاویری از واقعۀ این آتش‌سوزی برای «ناصرالدین‌شاه» ترجمه گردید. در فصل سوم به گزارش‌ها و اشارات پراکنده از آتش‌سوزی این تماشاخانه در جراید و کتب عصر ناصری پرداخته و سپس به ذکر مقالۀ خطی شرح آتش‌سوزی این تماشا‌خانه که از سوی «بارون دو نورمان» (مهندس بلژیکی و مترجم زبان‌های فرانسوی و آلمانی دارالترجمۀ همایونی) در سال 1299 هـ.ق برای «ناصرالدین‌شاه» ترجمه شده، می‌پردازد.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

آشنایی ایرانیان با تئاتر و تماشاخانه‌های اتریش در عصر قاجار

نگاهی گذرا بر آتش‌سوزی تماشاخانه‌های دنیا

گزارش‌های آتش‌سوزی و حوادث مختلف دیگر

تاریخچۀ تماشاخانۀ رینگ وین

آتش‌سوزی تماشاخانۀ «رینگ» وین به روایت مدارک عصر ناصری