معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

سال 1982 گروه کوچکی از قشقائی‌ها در کوه‌های جنوب غرب ایران در مقابل پاسداران انقلاب آیت‌الله خمینی به دفاع از خود مشغول بودند. پاسداران از هلی‌کوپترهای ساخت آمریکا بر علیه قشقائی‌ها استفاده می‌کردند. در این گروه، رهبران برجسته ایل که از تبعید طولانی شاه سابق به کشور بازگشته بودند و برای احیای رهبری ایل تلاش می‌کردند، حضور داشتند. به علاوه وفادارترین حامیان را در کنار خود داشتند. با اینکه آنان امیدی به موفقیت نداشتند، مصمم به مقاومت بودند. نسب این رهبران به مردانی بازمی‌گشت که چندین نسل قبل، ایل قشقائی را بنا نهاده بودند. این کتاب تاریخ آنهاست و مضافاً اینکه پژوهشی تاریخی و مردم‌شناسانه از ایل قشقائی است.

در این پژوهش سیر تحولات تاریخی یک گروه از بزرگان و نخبگان منطقه‌ای درگیر در امواج پرنوسان ملی و بعضاً بین‌المللی و انقلابی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در این پژوهش، تحولات طولانی مدت در رهبری ایلی، سیاست خاندانی، ماهیت و هویت ایلی و نسبت آن با دولت مرکزی به هم متصل شده است.

رابطه بین ایل قشقائی و دولت ایران در سه مؤلفه معرفی شده است. در الگو و مؤلفه اول، مجموعه ایل قشقائی مانند یکی از گروه‌های متعدد قومی و رقیب در ایران با وظایف مشخص در قبال دولت معرفی شده است. این گروه‌ها از اقوام بخشی از دولت محسوب می‌شدند. دولت غیرمتمرکز در ایران از تلاش نخبگان و بزرگان این اقوام برای تسلّط در یک محدوده با منابع، نیروی کار و منافع و علائق متعدد متولد می‌شد. بدون این اقوام و بدون فعالیت این گروه‌ها، دولت مرکزی نمی‌توانست اعمال حاکمیت کند. موفقیت راهبردی و توان بزرگان و نخبگان ایل در حفظ اقتدار در سطح منطقه‌ای و محلی و ارتباط موثر و کارآمد با بزرگان دیگر و دولتمردان به دست می‌آمد. بزرگان و رهبران ایل متعلق به گروه رهبران قدرتمند و نخبگان ملی بودند که با تلاش و فعالیت آنان دولت مرکزی می‌توانست به حیات خود ادامه دهد. ادوار تاریخی که در این اثر پژوهشی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته‌اند عبارتند از: زندیه (نیمه دوم قرن هجدهم)، بیشتر دوران قاجاریه (قرن 19) و آخرین ماه‌های حیات سیاسی پهلوی و بازه زمانی که جمهوری اسلانی تثبیت شد.

در مؤلفه دوم، ایل قشقائی و دولت مرکزی در تقابل با هم قرار می‌گیرند. تکاپوی زمامداران تمرکزگرای ایران، برای نابودی توان نظامی ایل و استقلال محلی ایل قشقائی و توان نخبگان حاکم برآن از ویژگی‌های مهم این مؤلفه است. نهاد سیاسی نخبگان ایل که به عنوان ابزار حاکمیت دولت مرکزی شکل گرفته بود به زعم زمامداران کشور عاملی تهدید آفرین بود و آنان تلاش می‌کردند که این نهاد را حذف کنند. این الگو و مؤلفه در سلطنت رضا شاه (1926 تا 1941)، محمدرضا شاه پهلوی (1953 تا 1978) و در فاز دوم جمهوری اسلامی (1980 تا 1985) اتفاق افتاده بود.

الگوی سوم در زمان ضعف دولت مرکزی، تمرکززدائی و نفوذ شدید قرت‌های بیگانه اتفاق افتاد بود. در این ادوار ایل قشقائی نه با دولت مرکزی تخاصم داشت و نه از آن حمایت می‌کرد. در این ادوار قشقائی شیوه‌ای از ارتباط و تعامل را مانند حکام مرکزی با نیروهای بیگانه اتخاذ می‌کردند که گاهی به ایجاد اتحاد می‌انجامید و گاهی هم به مخالفت و تعارض کشیده می‌شد. ااین الگو در اواخر قرن 19 تا ظهور رضا شاه (جنگ جهانی اول)، در جنگ جهانی دوم و مدت کوتاهی هم در سال 1953 برقرار بود. شرایط و عواملی که باعث به وجود آمدن این 3 الگو می‌شد در 200 سال گذشته تکرار شده است و با نظر داشت این شرایط، نه تنها می‌توان نقش‌های متغیر رهبران ایل در صحنه ملی، منطقه‌ای و محلی را تبیین کرد، بلکه اهمیت نسبی ایل برای خود ایلیاتی‌ها در سطح منطقه‌ای و ملی نیز آشکار می‌شود. ایل قشقائی در این دوران به صورت مستمر تغییر و تکامل را تجربه کرده است و عوامل پچیده سیاسی ـ اجتماعی، تاریخی و محیطی به خوبی این دگرگونی‌ها و تکامل را بازتاب می‌دهند.

بعد از یک مرور کوتاه و بررسی امور، این پژوهش در سه فصل ارائه می‌شود. در فصل اول تاریخ ایل، براساس تجزیه و تحلیل منابع دست اول و قدیمی ارائه می‌شود. در این بخش پژوهش‌های میدانی و مردم‌شناسانه نویسنده در مورد ایل قشقائی ارائه می‌شود و بسیاری از مفاهیم قراردادی در مورد ایلات و جوامع ایلی به چالش کشیده می‌شود. بخش عمده‌ این تاریخ مربوط به قرن 19 و با تمرکز بر اعمال حاکمیت قاجاریه است که به نوبه خود عامل کلیدی در درک صحیح چگونگی تشکیل و توسعه ایل قشقائی و رهبری آن است.

در فصل دوم، تجزیه و تحلیل مردم‌شناسانه و جامعه‌شناسانه از ایل قشقائی برمبنای پژوهش‌های میدانی و مردم‌‌شناسانه نویسنده از موضوعات تاریخی بیان می‌شود.

فصل سوم، در واقع تلفیقی از اطلاعات تاریخی و تجزیه و تحلیل‌های تاریخی و مردم‌شناسانه است که برای روشن شدن رخدادهای ایل راهگشاست. جامعه ایلیاتی قشقائی بازسازی یک نظام کهنه، هرج و مرج‌گرا و بدوی در دورن نظام دنیای مدرن امروزی نیست؛ بلکه برعکس، این جامعه یک نظام توسعه‌ای پویا، توانمند و کارآمد است که نسبت به شرایط متغیر و مؤثر جوامع و نیروهای بیرونی و درونی آن واکنش نشان می‌دهد. به وجود آمدن جوامع ایلی در واقع پاسخ و واکنشی به شرایط سوق‌الجیشی، تاریخی و سیاسی مربوط به ایران به عنوان یک مجموعه کل و جامع بود و عوامل و شرایط حاشیه‌ای و بومی نمی‌توانستند عامل تعیین‌کننده تشکیل ایلات و اقوام باشند.

در این پژوهش مردم‌شناسانه و آرشیوی ـ تاریخی ایل قشقائی، از تاریخ شفاهی به روایت رهبران معاصر ایل استفاده شده است و تلاش شده است که ارتباط بین ایل و دولت مرکزی در قرن هجده، نوزده و بیستم بیان شود. در این پژوهش روند توسعه سیاسی درون ایلی و حاکمیت غیرمستقیم قدرت مرکزی نشان داده می‌شود. به علاوه تغییرات طولانی مدت در رهبری ایل و سلسله مراتب سیاسی و هویتی آنها به بحث گذاشته می‌شود.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

فصل اول: مقدمه

فصل دوم: توسعه و تغییرات ایل قشقایی

فصل سوم: مردم‌شناسی اجتماعی ایل قشقایی

فصل چهارم: تغییرات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی دهۀ 1960، 1970 و اوایل دهۀ 1980

نتیجۀ نهایی

منابع