معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

مولانا یعقوب چرخی از مشاهیر و عرفای برجسته قرن نهم است که تذکره‌ها و منابع رجالی تاریخ ولادت او را ثبت و ضبط نکرده‌اند، اما براساس قرائن و آثار مدارک برجای مانده می‌توان تاریخ تولد وی را حدود سال‌های 760 الی 765 هجری قمری حدس زد. این حدس و گمان بر پایه گزارشی است که در «تفسیر چرخی» ثبت شده است. براساس متون برجای‌مانده زادگاه و مسقط الرأس چرخی، روستا یا شهرک چرخ بوده که در گذشته جزو مضافات غزنین و امروزه در حوزه ولایت لوگر واقع شده است. همگی تاریخ‌نگاران و تذکره‌نویسان اجماع دارند که موطن اصلی و محل نشاء و نمای یعقوب چرخی، روستای چرخ بوده است. در گذشته چرخی وابسته به ولایت غزنین بوده اما امروزه جزو ولایت لوگر محسوب می‌شود.

از منابع رجالی و تذکره‌های عرفا همچون نفحات الانس و رشحات عین الحیات چنین استنباط می‌شود که چرخی دوران کودکی را در چرخ و سررز بسر برده است و سپس بخشی از تحصیلات و تعلیمات علوم دینی و اسلامی را در همان چرخ و سپس شهر غزنین گذرانده و بعدها راهی هرات و مصر و بخارا شده است. مولانا چرخی دو پسر و یک دختر داشته است که یکی از آنها در دوران جوانی فوت کرده است.

مولانا یعقوب چرخی براساس تمام گزارش‌های تاریخی و ثبت تذکره‌نویسان در روستای هلفتو فوت کرد و تاریخ فوت وی را روز شنبه 5 صفر المظفر سال 851 هجری قمری ثبت و ضبط کرده‌اند. او آثار و تألیفاتی به زبان فارسی بر جای گذاشت که بعدها تأثیر آنها در جامعه اهل شریعت و طریقت محسوس بود و به‌ویژه با ترجمه و تفسیر فارسی قرآن این تأثیر برجسته‌تر می‌نمود و آراء و اندیشه‌ها و همچنین روش زندگی عرفانی و معنوی او می‌تواند امروز نیز برای ما از جهاتی آموزنده باشد. چرخی هنوز برای ایرانیان شناخته شده نیست هر چند در تاجیکستان و افغانستان و پاکستان و هندوستان تا حدودی به واسطه چاپ مجدد تفسیر فارسی وی معرفی و شناخته شده است. ترجمه و تفسیر فارسی وی همواره مورد توجه فارسی زبانان‌بوده است. آثار فارسی او نیز مانند ابدالیه و نی‌نامه و شرح اسماء‌الحسنی، حورائیه و انسیه نیز هنوز معروف اهل تحقیق نبوده و بررسی و تحقیق و پژوهش نوین می‌طلبد تا برای همگان شناخته شود.

از رساله‌های مهم و معروف چرخی، انسیه است که گزارش از اعمال و رسوم اولیه طریقت نقشبندیه است. چرخی در این رساله بر آن است تا شمه‌ای از آنچه از بهاء‌الدین نقشبند به وی رسیده است برای آشنایی اصحاب به طریق اختصار بیان می‌کند. وی در بخش اول و سوم کتاب به شیوه‌ای اغلب فقیهانه به بیان مسایل شرعی و فقهی مانند وضو و تهجد و نمازهای نافله می‌پردازد و در بخش دوم به روش صوفیانه و مرشدانه با تأکید بر ذکر خفی و پرهیز دادن از ذکر جلی، کیفیت وقوف قلبی و عددی را شرح می‌دهد. وی همچنین احوال و اقوال خواجه بهاء‌الدین را نیز آورده است.

رساله انسیه در ملفوظات و مناقب خواجه بهاء‌الدین نقشبند و فضایل سلسله نقشبندیه و چند فصل در فضیلت دوام وضو، ذکر خفی، نمازهای نافله پرداخته و خاتمه آن به کسب فواید معنوی مؤلف از خواجه نقشبند و خواجه علاء‌الدین عطار اختصاص دارد.

محور‌های موضوعی و مطالب اساسی رساله انسیه عبارتند از: 1. تحمیدیه و آغاز رساله؛ 2. سبب تألیف رساله انسیه؛ 3. ملاقات و ارتباط معنوی با خواجه بهاء‌الدین نقشبند و فراگیری اصول طریقت؛ 4. فصل؛ 5. فصل؛ 6. فصل؛ 7. فصل؛ 8. خاتمه؛ 9. انجام رساله انسیه.

از رساله انسیه نسخه‌های متعددی در کشورهای پاکستان، ایران، انگلستان، ازبکستان، ترکیه، مصر، عربستان، تاجیکستان و هندوستان شناسایی و در فهرست‌های نسخ خطی ثبت شده‌اند. این کتاب بر اساس نه نسخه خطی و دو نسخۀ چاپی تصحیح شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

بخش اول: زندگینامه مولانا یعقوب چرخی

بخش دوم: سیرت و اندیشه‌ها و آراء عرفانی چرخی

بخش سوم: آثار و تألیفات مولانا یعقوب چرخی

بخش چهارم: شناخت نامه رساله انسیه

بخش پنجم: متن رساله انسیه

بخش ششم: تعلیقات و یادداشت‌های رساله انسیه

بخش هفتم: کتابنامه

بخش هشتم: فهرست اعلام