معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

محمدجواد مشکور فرزند حاج شیخ علاءالدین فرزند حاج شیخ محمدحسن فرزند شیخ علی ارموی از علمای بزرگ ارومیه بود. از طرف مادری نیز از نوادگان حاج شیخ حسن سنگلجی از علما و فقهای معروف تهران بود که از اواخر عمر ناصری تا اوایل سلطنت پهلوی از معاریف روحانیون به شمار می‌رفت. محمدجواد در اسفندماه سال 1297 شمسی در خانواده‌ای اهل علم و تقوا در تهران متولد شد و در دوره‌ای طوفانی با دگرگونی‌های بسیار در زمینۀ سیاسی، فرهنگی و اجتماعی زیست. تحصیلات ابتدایی را در دارالفنون در سال 1315 به پایان رساند. از آنجا که علاقۀ زیادی به علوم اسلامی داشت، علم کلام، فقه و اصول، فلسفه و حکمت را نزد دایی‌های خود شریعت و آقامحمد و محمدمهدی سنگلجی آموخت. در سال 1316 وارد دانشسرای عالی شد، در رشتۀ ادبیات فارسی به تحصیل پرداخت و سرانجام در سال 1318 با درجۀ لیسانس فارغ‌التحصیل شد. زبان عبری را نزد ربی نعیم و زبان سریانی را نزد قس اصلیوا و ربی زیّا آموخت. در سال 1322 برای ادامۀ تحصیل به پاریس رفت و در دانشگاه سوربن دربارۀ فرهنگ خاورمیانه از قرن نهم پیش از میلاد مسیح تا قرن نهم پس از میلاد به تحقیق و مطالعه پرداخت. دانش خود را وسعت داد و سرانجام در سال 1336 موفق به اخذ دانشنامه دکتری در رشتۀ تاریخ اسلام و فرقه‌های آن شد و با کوله‌باری از علم و دانش به وطن بازگشت. پس از مراجعت به ایران در سال 1344 به خدمت تمام وقت در دانشسرای عالی درآمد و هم‌زمان در دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی و معارف اسلامی دانشگاه تهران نیز به تدریس پرداخت و سرانجام در سال 1358 پس از قریب به چهل سال خدمت بازنشسته شد. اما دمی از تحقیق و پژوهش و تربیت دانشجویانش غافل نشد تا اینکه در 25 فروردین ماه 1374 در تهران چهره در نقاب خاک کشید.

دکتر مشکور افزون بر مدارج بالای علمی، ویژگی‌های برجسته‌ای نیز به لحاظ اخلاقی داشت که او را در مقام یک شخصیت فرهنگی کم‌نظیر قرار می‌داد؛ اندیشه و روشی عالمانه داشت، سخت‌کوش و پرکار و همیشه با روی خوش پاسخ‌گو و شاگردپرور بود. انسانی خردگرا و در مسائل علمی کمال‌طلب بود، به علم و عالم احترام خاصی می‌گذاشت و ادب درس و ادب نفس را با هم داشت.

هم‌نشین شعر بود و از این‌رو نه در جلوت که در خلوت خود شعر می‌سرود که شاید بسیاری افراد با این بعد از وجود صاحب هنری وی آشنایی نداشته باشند. از شعر خوب لذت می‌برد و اشعار بسیاری از شعرای عرب و بنام ایرانی را در حافظه داشت و به مناسبت در سخنان خود از امثال و حکم و اشعار و عبارات عربی و اشعار شعرای برجسته ایرانی بهره می‌برد.

او با توجه به اهمیت تاریخ ایران باستان به عنوان یکی از ارکان مهم و عمدۀ هویت ملی ایرانیان به مطالعه و پژوهش دربارۀ تاریخ ایران پیش از اسلام پرداخت و کتاب‌هایی چون «ایران در عهد باستان»، «جغرافیای تاریخی ایران باستان»، «تاریخ نظامی جنگ‌های ایران در دورۀ اشکانی»، «تاریخ اجتماعی ایران در عهد باستان» و «تاریخ سیاسی ساسانیان» را به نگارش درآورد. در زمینۀ تصحیح باید گفت آثار او تنها تصحیح یک متن کهن نیست، بلکه مقدمه‌های مفصل و تعلیقات پربارش نکات سودمند و خواندنی را به خواننده عرضه می‌دارد که نه‌تنها او را به دریافت و درک صحیح متن موردنظر رهنمون می‌کند، بلکه دربارۀ نویسندۀ متن، جهان زیست و دنیای فکری او و حتی شرایط حاکم بر یک دوره از تاریخ ادبیات و فرهنگ ایران نیز آگاهی‌های ارزشمندی به دست می‌دهد.

این کتاب در دو بخش به زندگی و آثار دکتر محمدجواد مشکور پرداخته است. در بخش اول با عنوان «دربارۀ استاد مشکور»، دوازده نوشتار آمده که به زندگی و آثار دکتر مشکور پرداخته شده است. در بخش دوم با عنوان «مقالات اهدایی» هفت نوشتار از شاگردان و دوست‌داران استاد آورده شده است. در پایان کتاب نیز سال‌شمار زندگی استاد و تصاویری از ایشان آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

تاریخ؛ نمود عبور، عبرت و عبارت/ دکتر حسن بلخاری قهی

بخش اول: دربارۀ استاد دکتر محمدجواد مشکور

مشکور؛ شخصیت، هویت/ دکتر نادره جلالی

کتاب‌شناسی/ افسانه شفاعتی

یادی از دکتر محمدجواد مشکور/ دکتر رضا شعبانی

طلبه‌ای واقعی: در وصف دکتر محمودجواد مشکور/ منوچهر صدوقی سها

اشتراک لفظی در ماده قرآنی «ذ ک ر» در بوتۀ نقد ریشه‌شناختی/ دکتر احمد پاکتچی

سعی مشکور در ادبیات پهلوی/ عسکر بهرامی

نگاهی به سه اثر استاد محمدجواد مشکور، کارنامۀ اردشیر بابکان، گفتاری دربارۀ دینکرد و فرهنگ هزوارش‌های پهلوی/ دکتر محمود جعفری دهقی

یادداشتی دربارۀ رسالۀ الفرق بین الفرق و بیان فرقة الناجیة منهم بغدادی/ آریا یونسی

تاریخ، مادر رسانه‌ها/ علیرضا طباطبایی

اثر «مشکور»/ سیدعلی نوجانی

کتابخانۀ اهدایی دکتر محمدجواد مشکور به «مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی»/ دکتر عنایت‌الله مجیدی

هویت شهری در سایۀ توجه به سرآمدان و مشاهیر/ دکتر محسن شاهرضایی

بخش دوم: مقالات اهدایی

ریشه‌های حکمت اشراق در اندیشۀ ایران باستان/ دکتر مرتضی درودی جوان ـ دکتر نادیا مفتونی

تنوع نگارش نفری‌ها در طول زمان در سنگ‌نوشته‌های شاهی اورارتویی/ دکتر مریم دارا

ارغنون در فرهنگ و متون ایرانی و تصوی آن در دو مینیاتور هندی/ علی صفری آق‌قلعه

رسالۀ فصول/ علی اوجبی

پیوستگی و گسستگی ادب درس با ادب نفس/ محمدحسین ساکت

درنگی در خودشیفتگی خاقانی/ دکتر ایرج شهبازی

سفرنامۀ ناصرخسرو؛ شاهکاری بی‌همتا در زمینۀ سفرنامه‌نگاری فارسی/ دکتر احمد کتابی

سال‌شمار/ نرگس صادقی‌زاده

تصاویر

تاریخ بزرگداشت‌ها و فهرست زندگی‌نامه‌ها