معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

مبنا و هدف اصلی تألیف این کتاب تناقضات بسیاری است که در تاریخ‌ها و تاریخ‌پژوهی‌ها وجود دارد؛ همین امر باعث شده که اغلب، ارزیابی‌های نادرست و ناقصی به ویژه در این سال‌ها به طور مدام صورت گیرد و منتشر شود؛ بدون اینکه کسی یا کسانی متعرض این رویکرد نادرست و غیرعلمی شوند و البته این روند همچنان ادامه دارد. متون تاریخی رویدادهای ثابتی را گزارش کرده‌اند؛ ولی متن و گزارش‌ آنها با یکدیگر اختلافات و تناقضات بسیار دارد. موضوع مشترک تمام مورخین، تاریخ پیش و یا پس از اسلام است. هر مورخی بنا به ذهنیت و خاستگاه اندیشۀ خود رویدادی را روایت کرده ولی این روایت‌ها با یکدیگر متناقض است.

این کتاب در دو جلد در پاسخ به دو سؤال اصلی نوشته شده است: علل تناقضات در روایت رویدادهای تاریخی چیست؟ مهم‌ترین تناقضات تاریخی کدامند؟ پرسش‌های فرعی هم وجود دارد از قبیل: تاریخ‌نویسی چه ویژگی‌هایی دارد؟ مهمترین رویکردهای تاریخ‌‌نویسی در علم تاریخ و در جهان چیست؟ رویکردهای گوناگون تاریخ‌نگاری در ایران چه پیامدهایی داشته است یعنی متون تاریخی چگونه نوشته شده و مهمترین مبانی تاریخ‌های ایران چه هستند؟

رویکرد این پژوهش تحلیل انتقادی است و تفکر انتقادی در باب تاریخ، لازم‌ترین کارها است. هدف از تفکر نقادانه آن است که وجوه و ابعاد گوناگون یک مسئله به دور از تمایلات شخصی و پیش‌زمینه‌های ذهنی مورد بررسی قرار گیرد. تفکر نقادانه عبارت از آگاهی از موضوع براساس منابع درست و ارزیابی به دور از پیش‌زمینه‌های ذهنی همراه با سؤال‌های نقادانه و منطقی و یافتن پاسخ مناسب بدان‌ها است. برای انتقاد باید بر بالاترین پله و بلکه در قلۀ مسئله ایستاد و تمام مسائل را با دیدگاهی فرامکانی و فرازمانی بررسی و تفسیر و تأویل کرد. هر قدر اطلاعات ما دربارۀ اثر موضوع نظر بیشتر و کامل‌تر باشد، پیچیدگی آن بهتر درک می‌شود؛ در نتیجه بهتر می‌توانیم ابعاد را درک و قضاوت کنیم.

چون مورخین ایرانی تعریفی کامل و جامع از تاریخ نداشته‌اند بنا به نظرات و معلومات خود حقایق و واقعیت‌های تاریخی را در آن شیوه که خود پذیرفته‌اند روایت کرده‌اند که بعضاً با شیوۀ علمی منافات دارد؛ لذا نتیجۀ حاصل از این کنکاش‌ها با یکدیگر متفاوت و گاه متناقض شده است، یعنی متون تاریخی وقتی با رویکرد‌های گوناگون نوشته می‌شود، برخی روایات و واقعیت‌ها و رخداد‌ها، مهم و برخی دیگر فرعی و غیر مهم تلقی می‌شوند؛ لذا هر نویسنده‌ای بنا به نظر خود روایتی را می‌آورد که از نظر مورخی دیگر آن رویداد مطلقاً ارزش روایت ندارد. لذا پیستی و چرایی تاریخ، روش‌ها و رویکرد‌های تاریخ‌نویسی ناگفته مانده است. در این میان البته بشتر، نویسندگان غربی سخن گفته‌اند و نویسندگان ایرانی بدون پاسخ به این پرسش مهم تاریخ نوشته‌اند.

هدف اصلی از نگارش این دو مجلد آن است که رویکردها و تناقضات و مبهمات تاریخی را بررسی نماید. بیان ناگفته‌ها و آشکار ساختن مبهمات باعث می‌شود که ارزیابی خوانندگان نسبت به شخصیت‌ها و رویدادهای تاریخی کامل‌تر و درست‌تر و تاریخ‌پژوهی در ایران دقیق‌تر و مستند‌تر و تا حد امکان بی‌طرفانه‌تر باشد. هر چه مبانی پژوهش‌ها از عیوب روش شناختی و محتوایی پیراسته‌تر باشد، محصولات آن شفاف‌تر و ارزیابی‌ها و نظرات، منطقی‌تر و مستدل‌تر خواهد بود. آن چه در این کتاب آمده اغلب با گفتمان رایج از رویداد‌های تاریخی متفاوت است و خوانندگان در این کتاب روایت‌هایی را خواهند خواند که با آثار دیگر متناقض و یا تکمیل‌کنندۀ آنها است؛ یعنی نوری بر ناگفته‌ها و تاریک‌خانۀ تاریخ افتاده و آن چه روشن شده در این اثر بازتاب یافته است.

قلمرو زمانی این پژوهش بسیار گسترده است و از نخستین خلیفۀ عباسی تا پایان دورۀ سلجوقیان را در برمی‌گیرد. چون موضوع این پژوهش بسیار گسترده بود و امکان گنجایش آن در یک کتاب میسر نبود لذا این پژوهش در دو جلد تنظیم و نوشته شده: مجلد نخست دربارۀ کلیات مسائل تاریخ‌نگاری شامل: تعاریف، رویکردهای تاریخ‌نگاری جهان و ایران و اسلام و آسیب‌های متون تاریخی در ایران و اسلام است و مجلد دوم بررسی و تبیین تناقضات متون تاریخی از ابتدای تاریخ ایران تا پایان دورۀ سلجوقیان است.

فهرست مطالب کتاب:

جلد اول:

تقدیر و تشکر

فصل اول: کلیات

فصل دوم: مفهوم تاریخ و رویکردهای تاریخ‌نگاری

جلد دوم:

بخش اول: کلیات بحث

بخش دوم: تبیین تناقضات تاریخی