معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

شرف‌الدین عبدالله بن وصّاف شیرازی از شاعران، نویسندگان، منشیان و مترسّلان قرن هفتم و هشتم است و در عصر ایلخانان مغول می‌زیسته است. تاریخ تولد او را سال 663 هـ.ق نوشته‌اند. وی در شیراز به دنیا آمد و بخش عمده‌ای از ایام حیات او در این شهر سپری شد و جز چند سفر به شهرهایی چون همدان، تبریز و سفرهای جنگی در رکاب ایلخانان مغول، شهر شیراز را ترک کرد.

براساس قراین و نشانه‌های موجود در تاریخ وصاف، نویسندۀ کتاب، مانند پدرش فضل‌الله شیرازی، شغل دیوانی داشته است. مهم‌ترین اثر وصاف که او با تألیف این اثر شناخته شده تاریخ وصاف است. در کنار تاریخ وصاف، ذوق شعری وصاف هم برجسته است؛ به گونه‌ای که در ضمن تاریخ وصاف ابیات فارسی و عربی بسیاری در قالب‌های تک بیت، قطعه، قصیده، رباعی، مثنوی، غزل، مسمط از سروده‌های خود آورده که جمع‌آوری و نقد و تحلیل آنها، خود مستلزم پژوهش مستقلی است.

نام اصلی کتاب «تجزیة الامصار و تزجیة الاعصار» است و از سال 712 هـ ق که کتاب به غازان خان تقدیم شده و او نویسنده را به لقب «وصاف‌الحضرة» ملقب کرد، نام کتاب به «تاریخ وصاف» معروف شد و نویسنده نیز «وصاف» یا «وصاف الحضرة» خوانده شد. کتاب تاریخ وصاف هم‌چنان که نویسنده تصریح می‌کند، ذیلی بر کتاب تاریخ جهان‌گشای جوینی است و وصاف بر آن است که وقایع و حوادث بعد از سال 656 هـ.ق را که عطاملک جوینی به نگارش در نیاورده در کتابش ثبت کند.

غالب آثار در جلد چهارم تاریخ وصاف آمده‌اند؛ گویی وصاف در جلدهای پایانی کتاب، فرصت مناسبی برای نشر این آثار یافته است. باتوجه به اینکه وصاف بر آن بوده که کتابش را در چهار جلد تألیف کند، از این‌رو در جلد پایانی یعنی در جلد چهارم، این رسایل را جای داده است و تنها یک رساله در جلد پنجم آمده و مکتوبی به اسم «رسالة الشکوی» در جلد سوم کتاب آمده است. رسایل وصاف عبارتند: رسالة الشکوی، رساله فی اختلاف التواریخ، رسالۀ ثلجیه، رسالۀ اخلاق السلطنه فی الاحوال و الازمنه، رسالۀ فتح، مقالۀ گوی و چوگان، رساله اصول علم بیان، الرسالة التشبیه، مناظرۀ وصاف با مدعی.

تاریخ وصاف به طور طبیعی و بر اساس سیر تحول نثر فارسی از قرن چهارم تا قرن هشتم اگر در نثری مصنوع نوشته شود، جای شگفتی نیست؛ اما پای‌بندی به زبان اصیل فارسی، ضرورت احیای حس ملی و حماسی در بحبوحۀ ناکامی‌ها و نامرادی‌ها و سرانجام ایران‌گرایی وصاف موجب شده که گاه نمونه‌هایی از نثر سره فارسی در این متن دیده شود و بدون تردید این نمونه‌ها با اصالت زبان فارسی هم‌خوان است و در اینگونه موارد ویژگی‌های نثر اصیل فارسی قابل بررسی است.

این کتاب گزینشی است از مجلدات پنج‌گانۀ کتاب تاریخ وصاف بر اساس نسخۀ دستنویس مؤلف و چاپ افست تهران که اصل آن در سال 1296 هـ. در بمبئی هند به چاپ رسیده است. از آنجا که تاریخ وصاف یکی از متون نثری است که در مقاطع تحصیلات تکمیلی در درس متون نثر رشته زبان و ادبیات فارسی خوانده می‌شود، نگارنده با چاپ گزیده‌ای از این کتاب، دسترسی دانشجویان را آسان‌تر نموده است. در گزینش متن تاریخ وصاف، معیارها و اهدافی چند مدنظر بوده که عبارتند از:

1. قسمت‌هایی انتخاب شود که معرف شیوۀ نویسندگی وصاف و سبک تاریخ وصاف باشد.

2. بخش‌هایی از تاریخ وصاف انتخاب شده که از یک‌سو ارزش‌های تاریخی و ادبی کتاب را برجسته کند و از سوی دیگر در تصحیح ذهنیت خوانندگان و تغییر ذائقه و ذوق آنان سودمند باشد.

3. بخش‌هایی انتخاب شده که بتواند سرچشمه‌های فکری وصاف را به مخاطب بشناساند تا محاطب این کتاب را نه به عنوان کتاب تاریخی صرف، بلکه دایرةالمعارف‌گونه‌ای به شمار آورد که می‌تواند اطلاعات بسیاری در حوزۀ فرهنگ و تمدن ایرانی تا قرن هشتم باشد.

4. در گزینش بخش‌های کتاب کوشش شده نمونه‌هایی انتخاب شود که پاسخ‌گوی نیاز دانشجویان مقاطع تحصیلی باشد و سیر تحول نثر فارسی را تا قرن هشتم نشان دهد.

در تصحیح متن از چاپ سنگی کتاب و چهار نسخۀ خطی استفاده شده که به این ترتیب هستند:

الف) نسخۀ «د»: این نسخه به خط مؤلف بوده و تنها شامل جلد چهارم تاریخ وصاف است که در تاریخ 711 قمری نوشته شده و در کتابخانۀ سلیمانیه استانبول نگهداری می‌شود.

ب) نسخۀ «ج»: متعلق به دانشکده ادبیات دانشگاه تهران و تنها شامل جلد اول و دوم تاریخ وصاف است. تاریخ کتابت آن 750 قمری است.

ج) نسخۀ «س»: این نسخه متعلق به کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی است و به شمارۀ 8312 در فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی نگهداری می‌شود.

د) نسخۀ «م»: این نسخه متعلق به کتابخانۀ نورعثمانیه بوده و میکروفیلم آن در کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران موجود است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه:

1. شرح احوال و آثار وصاف

1ـ1: شرح احوال وصاف

1ـ2: مشاغل وصاف

1ـ3: آثار وصاف

1ـ4: سبک تاریخ وصاف

1ـ5: تاریخ وصاف از نگارش تا پژوهش

1ـ6: دربارۀ این کتاب

کتاب وصاف الحضرة:

1. دیباچۀ کتاب

2. تعریف شیراز

3. شرح استفتاح جزایر فارس

4. توجه رایات منصور بر عزم ایلاق همدان

5. رساله فتح

6. اخلاق السلطنه فی الاحوال و الازمنه

7. نهضت رایت سلطان اسلام به قشلاغ مدینة السلام

8. تذییل کتاب از احوال جهانگشای

9. ذکر التجای شهزاده یسور به ایلی سلطان عالم و پادشاه و پادشاه‌زادۀ جهان ابوسعید خلد ملکه به صوب خراسان

تعلیقات

فهرست‌ها