معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

محمدرضا اصلاح دریسی کازرونی مشهور به «اصلاح‌ بوشهری» از چهره‌های تأثیرگذار، اما گمنام تاریخ معاصر ایران، در مبارزات ضد استبدادی جنبش مشروطیت و قیام مردم جنوب ایران علیه متجاوزین انگلیس در بحبوحۀ جنگ جهانی اول و استبداد رضاشاهی است که تاکنون واکاوی اساسی پیرامون شخصیت و فعالیت‌های ضد خودکامانه او انجام نگرفته است. این روشنفکر سیاسی و بیدارگر اجتماعی، فعالیت‌هایش علیه استبداد صغیر در دوران محمدعلی شاه قاجار با انتشار نشریه «اصلاح» در بمبئی آغاز کرد و با نگارش مقالاتی تحلیلی به انتقاد از شیوۀ حکومتی این زمامدار پرداخت. پس از فروپاشی دولت خودکامه این شاه قاجار  به ایران آمد و در بندر بوشهر چند شماره‌ای از روزنامه خود را انتشار داد. با آغاز جنگ جهانی اول و اشغال بوشهر توسط نظامیان انگلیس، در کنار مجاهدان دشتی، دشتستان و تنگستان به مبارزه با متجاوزان پرداخت و آنگونه که واسموس در خاطراتش می‌نویسد، به مدت دو سال در برازجان و یکسال در کارزون به انتشار روزنامه‌ای به نام «ندای حق» پرداخت و در این نشریه به افشای سیاست‌های مداخله‌جویانه انگلیسی‌ها در ایران اقدام نمود.

با پایان جنگ جهانی اول و برآمدن رضاشاه، اصلاح به تهران رفت و در جریان قدرت‌یابی رضاشاه در کنار شهید سیدحسن مدرس به ستیز با خودکامگی او پرداخت و در این راستا دستگیر و مدتی را در زندان گذراند. در اواخر عمر از کار سیاست کناره گرفت و آنگونه که در اشعاری آورده، گوشه‌گیری اختیار کرده و به تألیف آثار و خاطراتش پرداخت.

این کتاب در برگیرنده خاطرات و کارنامه مطبوعاتی مبارزی صدیق، ظلم‌ستیز و ضداستعماری است که آنگونه که باید در معرفی او کار فرهنگی لازم انجام نگرفته است.

همان‌گونه که مرحوم اصلاح در یادداشت‌های خود ذکر کرده است، این خاطرات در سال 1341 قمری تحریر شده است؛ یعنی زمانی که هر چند جنگ به پایان رسیده است؛ ولی حرارت انقلابیون فارس گرمی خود را از دست نداده و نیروهای انگلیسی هنوز به سرکوب نیروهای انقلابی باقی‌مانده از جنگ جهانی اول ادامه می‌دهند.

مرحوم محمدرضا اصلاح دریسی بوشهری (کازرونی) یادداشت‌های خود را تحت عنوان «هادی سالکین و مهیج قایدین» یا «سیاست تاریک انگلیس» نامگذاری کرده بود. وی در یکی از شماره‌های روزنامۀ اصلاح که خود مدیرمسئولی آن را به عهده داشت، در سال 1302 شمسی ضمن بیان این نکته که «تاریخچۀ ما مشتمل بر 200 صفحه حاوی حالات مجاهدین جنوب تحت‌الطبع است» به ذکر فصول کتاب می‌پردازد و در انتها می‌نویسد: «این مجلد با حروف سربی مزین به کاغذ مطبوع و جلد عالی‌الطبع خواهد شد. قیمت هر جلدی 15 قران. طالبین رجوع به ادارۀ اصلاح در طهران شود».

مرحوم اصلاح ظاهراً بعدها موفق به چاپ این کتاب نشد و چنین شد که پس از سال‌ها، نسخه‌ای از این تاریخچه یا خاطرات به دست آمد که متأسفانه بخشی از ابتدای آن یعنی فصول اول تا سوم و بخشی از فصل چهارم که شامل «مقدمه»، «تاریخچه»، «کلیات»، «جزئیات در تحت فصول اول بوشهر و تمام حیثیات آن»، «مدارج ما»، «علت تأسیس جریدۀ اصلاح» و «مجاهدت ما در دشتستان» و همچنین فصول 20،19،18،17 که مربوط به انتهای خاطرات و شامل «مکاتبات ما بعد از حکم تبعید»، «محافظه‌کاری ما برای حیات»، «ایام محبس» و «مناظرات ما در ورود وطن» است، مفقود شده و کوشش برای یافتن آنها به جایی نرسید.

و اما چگونگی تسخیر بوشهر و معرفی ایرانیان در بند انگلیسی‌ها و فرار برخی از آنها، انتشار جریدۀ «ندای حق»، ارتباط واسموس با سران جنبش، چگونگی شهادت رئیس‌علی دلواری، معرفی سران دوست و دشمن انگلیسی‌ها در جنوب و ... مواردی است که از نکات ارزندۀ کتاب محسوب می‌شوند.

فهرست مطالب کتاب:

دیباچه

بخش اول: تحلیلی بر مبارزات سیاسی علیه استبداد و استعمار

بخش دوم: دست‌نوشته‌ها و خاطرات مکتوب اصلاح

بخش سوم: پیوست‌ها