کتاب شمس تبریز 1: اندیشهها: طرحی از منظومۀ حِکمی و هنری شمس تبریزی
خلاصه
جلد اول کتاب «شمس تبریز» طرحی است از منظومه فکری شمس در سه بخش کلی انسان، حقیقت و عشق.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
شمس تبریزی عامل تحول روحی و زایش فکری و هنری مولاناست. او با اصالت اندیشه و زبان سحرآفرین خود مولانا را شیفته کرده. او تقلید را سبب همه فسادها میداند، به قواعد و اعتبارات از پیشمعین و تفکرات قالبی توجهی ندارد؛ میاندیشد، عمل میکند و هیچگونه هراسی به دل راه نمیدهد. چنان که خود میگوید او را با عوام هیچکاری نیست و تنها انگشت بر رگِ بزرگان مینهد.
شمس اندیشمندی است تیزبین و ژرفنگر اما در عین حال از توجه به ساحت عمل و فرصتشمردن غنیمت وقت غافل نمیشود و با اینکه فردی است عملگرا، از موشکافیهای نظری هم عقب نمیماند؛ میراث حیات او آمیزهای است از بینش و روش؛ شهود و عقل.
جلد اول کتاب «شمس تبریز» طرحی است از منظومه فکری شمس در سه بخش کلی انسان، حقیقت و عشق.
قرنها است که هر آنچه دربارۀ آثار مولانا نوشته میشد منحصر بود به شروح عرفانی مثنوی، اما امروزه مسائل ساختاری و صوری، یعنی قدرت شاعرانگی قوّت و وسعت زبانی و شیوههای روایتگری، هم در این میدان گویی میبرند. و در عرصۀ معنا و محتوا، کشف و یافتن اندیشههای نو و فراخور امروز، مانند نگاه مولانا به مسائل درونی انسان و به معنای مرگ و زندگی، افرد را جذب آثار او میکند. علاوه بر این، پیوند مولانا با موسیقی و بهرهگیری اهل موسیقی از شعر او روزبهروز وسعت و عمومیت بیشتری مییابد.
این کتاب دو هدف اصلی دارد: اول، ارائۀ طرحی پیشنهادی است برای ترسیم منظومۀ فکری شمس، برای برآوردن این هدف، نقشهای به دست داده شده تا خواننده بتواند با کمک آن در اقلیم رازآلود «مقالات شمس» گشتوگذار کند و با جغرافیای پیچیدۀ آن هر چه بیشتر آشنا شود. هدف دوم، بیرونکشیدن و جلوهدادن مجموعهای از اشعار منثور و گفتارهای شعروارۀ شمس از میان انبوه عبارات «مقالات» است.
این کتاب به این صورت شکل گرفته است: پس از گاهشمار زندگی شمس، مقدمه و چند تمهید آمده است که مدخلی است برای ورود به قسمت اولِ کتاب یعنی نظام اندیشۀ شمس که مفصلترین و اصلیترین بخش کتاب است. قسمت دوم به هنر و زبان شمس اختصاص داده شده. این قسمت در واقع ضمیمهای است بر قسمت اول که هم تکمیلکنندۀ مطالب آن و هم تمهید ورودی است بر جزء دوم کتاب که مجموعهای از اشعار منثور و شعروارههای شمس است.
در بخش اول از انسان و مسائل مربوط به او بحث کرده و شواهد انسانمداری در اندیشۀ شمس به دست داده شده است. این بخش به سه قسمت نظری، عملی و عینی تقسیم شده و در واقع دربردارندۀ مباحث هستیشناسانۀ شمس به نحو نظری و با نتایج عملی و عینی آنها است.
اولین فصل این قسمت «نیاز» است. از نظر او انسان در سیر به سوی حق و رسیدن به معشوق ابتدا بادی خارخارِ نیازی را در خود احساس کند و به سبب تشخیص فقر و فقدانی در خویش به تکاپو بیفتد. دوم «زهد» است. آدمی در این مسیر، اولاً برای این که صبرش افزوده شود و آمادگی عبور از موانع را بیابد، و دیگر به دلیل آنکه تنها اندیشۀ امور اصیلی را داشته باشد که اساس وجود او بسته به آنهاست، باید زهد بورزد. در خلال زهد بحثی از «تبتّل و فنا» هم آمده است. سوم «متابعت» است. طبق تعالیم شمس، پیامبران اولیّات راه را عرضه کرده و عوملِ تباهی انسان را نشان دادهاند. آخرین فصل هم «شادی و رضا» است. عارف شاد است چراکه در مسیر حق حرکت میکند و هر چه بدو میرسد خواستۀ حق است. در ذیل شادی گفتار کوتاهی هم دربارۀ سماع آمده است.
بخش دوم دربارۀ حقیقت است. ابتدا طرحی از حقیقت آمده و پیش از ورود به شعبِ موضوع بابِ دو بحث مقدماتی دربارۀ «خدا» و «سخن» گشوده شده است. در وادی حقیقت خدا و زبان دو مسئلۀ اصلیاند. در بحث مقدماتی دوم، سخن از «سخن» است. ربان مصدر و مجرای حقیقت است. پس از این بحث شعبههای بخش حقیقت در اندیشۀ شمس مطرح میشود. ابتدا، «کلنگری» است. اندیشۀ شمس کلمحور است. دوم، ترجیح علم شهودی بر علم حصولی که از بنیادهای اساسی هر بینش عرفانی است همراه با بحثی در منع و طرد علم تقلیدی. سوم، «تفسیریبودن حقیقت» است. به اسباب و دلایل و انحای گوناگون حقیقت امری است نهتنها تفسیرپذیر، بلکه امری است که اساساً از مسیر تفسیر به دست میآید و این امر سوابق و نتایج قابل توجه و فراوانی دارد و یکی از موضوعات جذاب جهان جدید است که در همۀ شعبههای دانش و زندگی تأثیر خود را گذاشته و در عبارات متصوفه هم پیشینۀ چشمگیری دارد. در این فصل گفتاری هم در خصوص «مدارا» آمده است. بحث آخر این بخش مسئلۀ «حفظ اسرار و خاموشی گزیدن» است. در این بخش در واقع نگرش معرفتشناسانۀ شمس و طرز نگاه او به دانش و دانایی انسان و حکمت موجود در هستی و روش صحیح کسب معرفت تشریح شده است.
بخش سوم دربارۀ عشق است. عشق مهمترین موضوع در اندیشه و طریقۀ عرفانی است از نظر برخی صاحبنظران تصوف یعنی خداپرستی از روی عشق. در این بخش این موضوع محوری که در واقع میتوان گفت تمام اندیشه و سلک عرفانی یا به نحو نظری از این مفهوم مایه گرفته و محصور در آن است و یا در نتیجه و در عمل به آن منتهی میشود از منظر شمس بررسی شده. شاید در مواجهۀ ابتدایی با «مقالات شمس» عشق کمتر به چشم بیاید، در اینجا بعد از ذکر دلایلی برای این امر، تمام عبارات او در مورد عشق، که بسیاری از آنها خطاب به مولانا و بخشی از آنها آرای کلی اوست، در کنار هم قرار گرفته و دستهبندی شدهاند و آنگاه جانب عشق در «مقالات شمس» روشنتر شده است. ذیل بحث کلی دربارۀ عشق، موضوع جفا و تندی شمس را نسبت به یار برگزیده و خاص برجسته شده که بارزترین شیوه در تعلیم و تربیت عاشقانه و عارفانۀ اوست.
بعد از اتمام طرحِ منظومۀ فکری شمس، موضوعات دیگری با توضیحات مختصر در مؤخره آمده و شواهد آنها در مقالات به دست داده شده است. در این طرح پس از مقدمۀ اصلی و مقدمۀ بخشها و فصلها، که شرح مفاهیم و یا تحلیل تاریخی است، برای شرح و تبیین هر مفهوم شواهد متعدد از سخنان شمس آورده شده که ممکن است برای خواننده ملالآور باشد اما مقصود نویسنده این بوده است که شواهد هر موضوع را تا جایی که ممکن بوده کنار هم قرار دهد و منبعی حتیالامکان جامع فراهم آورد.
فهرست مطالب کتاب:
یاد و سپاس
گاهشمار زندگی شمس
مقدمه
قسمت اول: منظومۀ حِکمی شمس
بخش اول: انسان
بخش دوم: حقیقت
بخش سوم: عشق
مؤخرۀ قسمت اول
قسمت دوم: هنر و زبان شمس
بخش اول: مقدمات
بخش دوم: زبان شمس
فهارس
نمایه
پربازدید ها بیشتر ...
گزارشهایی دربارۀ مختصر عملیاتی در جنوب ایران: رویارویی نظامی بریتانیا و ایل قشقایی در بهار و تابستان 1918 م/ 1336 هـ.ق
سر پرسی سایکس، کلنل ای.اف. اورتون و دیگرانآنچه در این کتاب آمده، مجموعهای از گزارشهای فرماندهان بریتانیایی رشتهعملیاتی است که در بهار و تاب
ایل بختیاری در دورۀ قاجار
آرش خازنیموضوع این کتاب تأثیر متقابل حکومت و ایل در حاشیۀ ایران در دورۀ قاجار است. بررسی تاریخ اتحادیۀ ایلی ب
نظری یافت نشد.