معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

بيش از يك قرن از آغاز خوانش‌هاي روان‌كاوانه از هنر مي‌گذرد و در طی این مدت استفاده از رویکردهای روان‌کاوانه در خوانش آثار هنری فراز و نشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشته است. امواج انقلاب کپرنیکی فروید در روان‌شناسی ـ که به میلاد روان‌کاوی انجامید ـ خیلی زود به سرزمین رازآمیز هنر رسید، آنگاه که فروید در رسالۀ «نویسندۀ آفریننده و رؤیای هنر» (1907) مدعی شد که سازوکارهای برسازندۀ رؤیا، در آفرینش هنری نیز به همان قوت و قدرت عمل می‌کنند. سه سال بعد انتشار رسالۀ جنجالی فروید دربارۀ زندگی و هنر لئوناردو داوینچی سرآغاز بحث‌های دامنه‌داری دربارۀ کشف سوبژکیتیویتۀ ناخودآگاه هنرمند شد و این رساله برای حدوداً نیم قرن به الگوی خوانش‌های روان‌کاوانه از آثار هنری بدل گردید. در این دوره نویسندگان با ذره‌بین روان‌کاوی به جستجو در زندگی‌نامه و خاطرات شخصی هنرمند پرداختند تا منظرگاهی روانی را برای تحلیل آثار هنرمند بیابند.

پیند میان هنر و روان‌کاوی پس از فروید دو مسیر متفاوت را طی می‌کند؛ نخست خوانش‌های اسطوره‌محور یونگ و پیروانش به مثابۀ تجسد افکار، تصورات و عواطف جمعی یا به یک معنا نوعی ناخودآگاه جمعی سرکوب‌شده که به میانجی کهن‌الگوهایی مشترک در تاریخ فرهنگ‌های گوناگون حضور دارد. مسیری که در آن وظیفۀ نویسنده کشف الگوها و مفاهیم مقرر و فروبسته‌ای چون سایه، آنیما و آنیموس، نقاب و ... در آثار هنری است. مسیر دوم شاهراه ناهموار لکان و لکانی‌هاست. هر قدر یونگ و پیروانش بر فاصله‌گیری از فروید تأکید می‌کنند، در مقابل شعار همیشگی لکان، بازگشت به فروید است. با این حال، هر تکرار و بازگشتی پیشاپیش تفاوتی را در خود نهفته دارد و از این‌رو بازگشت لکان به فروید نیز با سویه‌هایی اساساً متفاوت همراه است. در کلی‌ترین حالت این تفاوت بنیادین را می‌توان پیرامون جایگزینی ساختارهای فرهنگی ـ زبانی به جای منظر پاتولوژیکال و زیستی فروید در نظر گرفت. لکان مطابق معمول آثار هنری را در نظام روان‌کاوانه‌اش ـ که مبتنی بر تثلیث سکولار ساحت‌های خیالی، نمادین و واقع است ـ تفسیر می‌کند و در آن تأکید، بیش از ارائۀ تفسیرهای خلاقانه از آثار هنری، بر گشودن افقی تازه برای بازتعریف خود مسئلۀ تفسیر این آثار است. مفاهیم لکانی مانند نگاه، آنامورفوسیس، ابژۀ کوچچ a و .... به شکلی رادیکال خودِ تفسیر و زمینۀ آثار هنری را مسئله‌زا می‌کنند.

به باور استيون زد. لواين، خوانش‌هاي روان‌كاوانه از آثار هنري به ويژه از آن رو اهميت دارند كه لايه‌هاي ناخودآگاه سوژه‌هاي بصري امروز را گره‌گشايي كرده و عاقبت امكان رهايي او را فراهم مي‌كنند. این کتاب تلاشي است براي تشريح دغدغه‌هاي هنري روان‌كاو فرويديِ ژاك لكان كه با شعار معروف «بازگشت به فرويد» در پي آشكار ساختن بنيادهاي هر پرسش و حقايق نهفته در پس هر اثر است.

فهرست مطالب کتاب:

فهرست تصاویر

پیش‌گفتار مترجم

پیش‌گفتار: چرا لکان؟

فصل اول: رمز داوینچی از منظر فروید

فصل دوم: رمز داوینچی از منظر لکان

فصل سوم: «شیئ» از دنیایی دیگر

فصل چهارم: ابژۀ گمشده

فصل پنجم: تصویر چیست؟

فصل ششم: نشانگر بازنمایی

فصل هفتم: زن هستم یا مرد؟

سخن پایانی: لذت ببر!

کتاب‌شناسی

برای مطالعۀ بیشتر

نمایۀ نام‌ها