ماتیکان تاریخی؛ پنجاه گفتار دربارۀ مسائل تاریخی
خلاصه
ماتیکان تاریخی حاوی گفتارهای نویسندۀ این کتاب و مجموعه (پنجاه گفتار دربارۀ مسائل تاریخی) در پنج بخش است.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
ماتیکان تاریخی حاوی گفتارهای نویسندۀ این کتاب و مجموعه (پنجاه گفتار دربارۀ مسائل تاریخی) در پنج بخش است: 1. جغرافیای تاریخی (امکنه و نامجاهای اقوام باستانی)؛ 2. خاندانها و رجال (قبایل و سلالههای قدیم و رجال تاریخی و سادات علوی)؛ 3. نگرههای تاریخی (نظریات علمی و «برنهاد»های نویسنده، رسالۀ تبارشناسی در ایران)؛ 4. برخی تاریخنگاران (مورخان قدیم و ایرانشناسان معاصر)؛ 5. تاریخ سیاسی (اندلس، اسرائیل، صفین، دیلمان، علاءالدولهها، ایلخانان و رسالۀ تکامل سیاسی انقلاب).
در بخش اول ده مقاله و نوشتار آمده است. یکی از این نوشتارها دربارۀ «ری مغان و نامجای تهران» است. در بخشی از این نوشتار دربارۀ تهران میخوانیم: «مشهور در نزد محققان این است که قدیمترین ذکر «طهرانِ» ری در نسبت مکانی ابوعبدالله محمد بن حماد طهرانی رازی سیاح محدث باشد (سدۀ 3 هـ.ق) که به گفتۀ ابوسعد سمعانی در سال 271 هـ.ق در عسقلان شام بمرد، یا به قول رافعی قزوینی به نقل از ابوخطیب بغدادی به سال 276 درگذشته است. اما اگر «طهران» اصفهان را مطمح نظر قرار دهیم ـ که هم با طهران ری به یک معناست ـ اقدم اشارات بدین نامجای باید همان باشد، چنانکه سمعانی گوید: "ده بزرگی است بر دروازۀ اصفهان که از پیشینیان منسوب به آنجا ابوصالح عقیل بن یحیی الطهرانی محدث به سال 258 درگذشته است". از اینها قدیمتر که قطعاً دلیلی بر باستانی بودن نامجای «طهران» است، همانا ذکر «طهرانرود» در تاریخ قم میباشد». (ص 140)
بخش دوم با عنوان «خاندانها و رجال» دربرگیرندۀ پانزده نوشتار دربارۀ خاندانهای مختلف ایرانی از قبیل مغان، ساگارتی، شاهیۀ خوارزم، سلمان فارسی، آذین بن هرمزان، آل حسول همدانی، سادات علوی ایران، خاندانهای کاکی گیلی و .... است. یکی از نوشتارهای این بخش نیز اختصاص به وزیران «درگزینی» سلاجقه دارد. در این نوشتار نویسنده به شرح حال و مآل پنج تن از وزرای سلاجقۀ عراق عجم در نیمۀ یکم سدۀ هشتم که همگی از درگزین بودهاند پرداخته است. این پنج نفر به ترتیب عبارتند از: قوامالدین ابوالقاسم، عمادالدین ابوالبرکات، شمسالدین ابونجیب، جلالالدین بن قوامالدین و قوامالدین بن قوامالدین.
در بخش سوم با عنوان «نگرههای تاریخی» پنج نوشتار آمده است. اولین نوشتار، گفتگویی است که با نویسنده دربارۀ تاریخ نظری. نقد و نظری دربارۀ کتاب «تاریخ در ترازو»ی عبدالحسین زرینکوب، نظریۀ تاریخ امیرحسین آریانپور، زمینۀ اجتماعی نوزایی و تبارشناسی در ایران دیگر مقالات و نوشتارهای این بخش را شکل میدهند.
معرفی برخی از تاریخنگاران و شرح احوال آنها و کتابهای تاریخی در بخش چهارم این کتاب آورده شده است. ابوعلی کاتب همدانی، خاندان شیرویۀ دیلمی، ابن همدانی مورخ، ابن شادی اسدآبادی، مسکویۀ «گنجور» رازی، کتاب «المسامره» بیرونی، تاریخنگاری رشیدالدین همدانی، تاریخنگار اندیشمند معاصر امیرمهدی بدیع و ..... موضوعات مباحث این بخش را به خود اختصاص دادهاند. دربارۀ امیرمهدی بدیع در این کتاب میخوانیم: «آنچه از مطالعۀ آثار بدیع به دست میآید قبل از همه چیز این است که این مرد ایرانی و جوان همدانی تیغ بران نکتهسنجی و صرافی و انتقاد در کف دارد و بیپروا و بدون رعایت بتپرستی پوست و جلد معانی و قضایا را با استادی میکند و با عباراتی ساده و دلنشین که بهراستی مصداق سهل و ممتنع است و با صراحتی که اختصاص به اخیار و افراد زبده و نخبۀ نترس و بیطمع دارد، مغز را از پوست درآورده، شسته و روفته در جلو چشم خواننده میگذارد، و همان طریقی را میپیماید که نه قرن پیش از او غزالی طوسی پیموده است». (ص 657)
بخش پایانی کتاب با عنوان «تاریخ سیاسی» دربرگیرندۀ ده نوشتار است. یکی از نوشتارهای این بخش اختصاص به علاءالدولههای همدان دارد. در این نوشتار دربارۀ شریفان و علاءالدولههای همدان سخن گفته شده است. در ابتدای این نوشتار آمده است: «استقرار علویان در همدان مصادف است با نیروگرفتن علویان طبرستان، از نیمۀ دوم سدۀ سوم تا پیدایش حکومت دیلمیان شیعی (زیدی) مذهب بر اکثر ولایات ایرانزمین (به حدود کنونی آن)؛ هرچند که پیشتر، حزب علویان خراسان، آن نیرو را یافته بود که در جنبشهای رهایی مردم از زیر سلطۀ امویان شرکت فعال و سازماندهی داشته باشد. گروه نخستین علویان حسنی همدان، ظاهراً در نیمۀ سدۀ سوم بدین شهر مهاجرت کردند». (ص 785)
فهرست مطالب کتاب:
مقدمه کتاب
بخش یکم: جغرافیای تاریخی
1. جادۀ لاجورد (کاسیت)
2. نامجاهای میانرودانی
3. نامجاهای قوم کاشی
4. نامجاهای «ماد» (ماه)
5. «نسا»های باستان
6. ری مغان و نامجای تهران
7. نامجاهای «یاسوج» و گیلویه»
8. «بلاشگرد»های ایران
9. نامجای طوس و طیسفون
10. دیوار تمیشۀ گرگان
بخش دوم: خاندانها و رجال
11. فبیلۀ «مغان» ماد
12. ساگارتی، قبیلۀ هفتم ماد
13. مسمغان دماوند (ری)
14. خاندان شاهیۀ خوارزم
15. سلمان فارسی (حکیم)
16. آذینبن هرمزان
17. امیران (عجلی) کرجی
18. حسنُویگان (کُرد) برزکانی
19. آل حَسّول همدان
20. سادات (علوی) ایران
21. ابن طباطباهای (دهگانۀ) علوی
22. خاندان کاکی گیلی
23. خاندان فیروزان اِشکَوَری
24. وزیران «درگزینی» سلاجقه
25. شیوخ «بلیانی» کازرون
بخش سوم: نگرههای تاریخی
26. گفتگو (ـ تاریخ نظری)
27. زرینکوب در ترازو (نقد و نظر)
28. آریانپور و نظریۀ تاریخ
29. زمینۀ اجتماعی نوزایی
30. تبارشناسی در ایران
31. کتاب «المسامره» بیرونی
32. مسکویۀ «گنجور» رازی
33. ابوعلی کاتب همدانی
34. خاندان «شیرویۀ«پ» دیلمی
35. ابنهمدانی مورخ
36. ابنشادی اسدآبادی
37. تاریخنگاری رشیدالدین همدانی
38. طوسی و طُرسوسی (تُرشیزی)
39. استاد بارتولد و ایران
40. تاریخنگار اندیشمند معاصر (امیرمهدی بدیع)
بخش پنجم: تاریخ سیاسی
41. پیوند ایران با اندلس
42. بنیاسرائیل یا آلیعقوب
43. عاشورا از دیدگاه تاریخی
44. حقیقت جنگ صفین
45. جنبش دیلمیان
46. علاءالدولههای علوی
47. عراق عجم در عهد ایلخانان
48. صوفیکان وحید بهبهانی
49. داستان «جمهوری» همدان
50. تکامل سیاسی انقلاب
نمایگان
پربازدید ها بیشتر ...
ایل بختیاری در دورۀ قاجار
آرش خازنیموضوع این کتاب تأثیر متقابل حکومت و ایل در حاشیۀ ایران در دورۀ قاجار است. بررسی تاریخ اتحادیۀ ایلی ب
قصۀ ما به خر رسید: خر و خرپژوهی در شعر فارسی
غلامعلی گرایی، زهراسادات حسینیخرپژوهی در شعر طنز فارسی یکی از زمینههای طنز بوده که باید بهجد مورد تحقیق و پژوهش قرار میگرفت. نو
منابع مشابه بیشتر ...
تاریخ سیاسی خراسان در دورۀ جانشینان نادرشاه افشار
هدی سیدحسینزادههدف از این پژوهش، روشنشدن بخشی کوتاه اما مهم از تاریخ ایران و بررسی وقایع و علل آشفتگی و هرجومرج س
تاریخ سیاسی ـ اجتماعی تیموریان از مرگ امیرتیمور (807 ق) تا انقراض (913 ق)
امیرتیمور رفیعیاین کتاب پژوهشی است تازه در نقد و بررسی اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران و ماوراءالنهر در دوران یکصدوچهل
نظری یافت نشد.