معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

هدف این مجموعه آشناکردن خوانندگان با مهم‌ترین فیلسوفان و مسائل فلسفی از آغاز تا امروز است و مهم‌تر و فراتر از آن ترغیب خوانندگان به تفکر فلسفی. این کتاب‌ها می‌خواهند شوق خواندن، فکر کردن و آموختن را برانگیزند و هراسی را که خوانندگان معمولا از «فلسفه» دارند، برطرف کنند و نشان دهند «فلسفه» آنگونه که تاکنون به ما القا شده است دانشی انتزاعی و تجریدی نیست که فقط به کار پرابهت کردن کلام و مرعوب کردن مخاطبان بیاید، بلکه دانشی است که به کار زندگی و پاسخ دادن و اساسی‌ترین سؤالات بشری می‌آید.

شخصیت‌های رمان‌های داستایفسکی با گذشت زمان از ما دور نمی‌شوند؛ پیر نمی‌شوند، به قلمرو اثیری الهگان هنر کوچ نمی‌کنند تا در آنجا موضوع تأمل تماشاگرانۀ ما شوند ... آنها در شب‌های بی‌خوابی و تاریک بر در می‌کوبند، به بالینمان می‌آیند و ما را به گفتگوهای پرتشویش می‌کشانند.

هیچ‌کسی تردیدی نمی‌کند که داستایفسکی نویسندۀ بزرگی است؛ اما ممکن است جای‌دادن او در ردۀ فیلسوفان به نظر عدۀ زیادی غریب بیاید؛ چون به استثنای «یادداشت‌های روزانۀ یک نویسنده» داستایفسکی چیزی جز آثار داستانی ننوشت. نویسنده در این کتاب این استدلال را پی گرفته است که گرچه بیشتر فیلسوفان با استفاده از سبک مقاله‌نویسی و رساله‌نویسی فلسفه‌ورزی کرده‌اند، اما فلسفه‌ورزی در آثار داستانی نه‌تنها ممکن است، بلکه داستان‌نویسان بزرگ گاهی می‌توانند با آثار داستانی بهتر و مؤثرتر فلسفه‌ورزی کنند. داستایفسکی در قرن نوزدهم و آلبر کامو در قرن بیستم، دو نمونۀ بارز از نویسندگان پرقریحه‌ای هستند که در آثار داستانی‌شان توانسته‌اند با استادی فلسفه‌ورزی کنند.

فیلسوفان باید به سه دلیل رمان‌های داستایفسکی را بخوانند. نخست اینکه او دل‌مشغول مسائل فلسفی بود؛ یعنی پاسخ دادن به سؤال‌های فلسفی و حل مسائل فلسفی و برای همین هم می‌توان او را در ردۀ فیلسوفان جای داد. داستایفسکی می‌خواست برای دو سؤال بنیادین فلسفی پاسخی فراهم آورد: مخمصۀ انسانی چیست؟ و پس از پاسخ‌دادن به این سؤال، اینکه باید چگونه با این مخمصه زندگی کنیم؟ سؤال اول داستایفسکی را درگیر ژرف‌اندیشی متافیزیکی می‌کند در باب اختیار، ماهیت ذات فردی و وجود خدا. سؤال دوم او را به حوزۀ اخلاق و زبراخلاق می‌کشاند. مسئلۀ اصلی اخلاقی که بیش از همه او را دل‌مشغول می‌کرد، این بود: مهم‌ترین صفت انسان آزادبودن است، اما این آزادی با امکان‌های ویرانگری توأم است؛ پس باید نیروی محدودکننده‌ای یافت که بتواند با این آزادی سازگار باشد. داستایفسکی در تلاش برای حل این مسئله، در فصول «طغیان» و «مفتش اعظم» در برادران کارامازوف، عالی‌ترین بحث را دربارۀ «مسئلۀ شر» عرضه کرده است.

دوم: داستایفسکی در فلسفه اهمیت دارد؛ زیرا بر دیگر فیلسوفان تأثیر گذاشته و با برخی قرابت دارد. او را معمولاً در ردۀ اگزیتانسیالیست‌ها یا دست‌کم در ردۀ طلیعه‌داران اگزیستانسیالیسم قرار می‌دهند. تأکید داستایفسکی بر آزادی، اضطراب ناشی از آن و تلاشش برای ربط‌دادن فلسفه به زندگی واقعی، قطعاً او را در ردیف اگزیستانسیالیست‌های متأخر قرار می‌دهد.

سوم: رمان‌های داستایفسکی پر از نقدهای جدی بر دیدگاه‌های معزز در فلسفه و دین است. داستایفسکی وحدت ذات فردی، دفاع عقلانی از اعتقاد به خدا، دفاع از اخلاق بر اساس عقل و منطق و حتی اعتبار خود عقلانیت را مورد تردید قرار می‌دهد؛ اما او فقط منتقد نیست. داستایفسکی فلسفه‌ای مثبت و ایجابی هم به ما عرضه می‌کند، نظری دربارۀ اینکه چگونه می‌توانیم از شرایط‌مان بیشترین بهره را ببریم و زندگی فردی و جمعی خویش را با انتخاب آزادانه‌مان به سر بریم.

در این کتاب نویسنده ابتدا فصلی را دربارۀ این سؤال عرضه کرده است که آیا می‌توان در آثار داستانی فلسفه‌ورزی کرد یا نه و اگر می‌توان تا چه حد و تا کجا می‌توان این کار را کرد. پس از آن گزارشی مختصر از زندگی داستایفسکی ارائه شده و بعد تکوین فلسفه‌اش در رمان‌های «همزاد» (1846)، «یادداشت‌های زیرزمین» (1864)، «جنایت و مکافات» (1866)، «ابله» (1869)، «اهریمنان» (1871 ـ 1872) و شاهکارش «برادران کارامازوف» (1879 ـ 1880) پی گرفته شده است و در نهایت یک ارزیابی نهایی از کل فلسفۀ داستایفسکی ارائه شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار مجموعه

پیش‌گفتار

فلسفه و آثار داستانی

زندگی داستایفسکی

همزاد و یادداشت‌های زیرزمینی

جنایت و مکافات

ابله و اهریمنان

برادران کارامازوف

ارزیابی نهایی

کتاب‌شناسی

نمایه