معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ژان ژنه (1986 ـ 1910) نویسنده و نمایشنامه‌نویس فرانسوی در ایران چندان شناخته شده نیست. به غیر از نمایشنامه «کلفت‌ها» که بار اول در دهه 1340 ترجمه و چاپ شد و در سال‌های اخیر چندین بار به صحنه رفت، نمایشنامه‌های دیگر ژنه «بالکن»، «سیاهان» و «پاراوان‌ها» در کشور ما آثار گمنامی هستند، گرچه سیاهان و بالکن در دهه 80 و 90 ترجمه و چاپ شدند.

ژنه همیشه نویسنده‌ای جنجال‌برانگیز بوده است. فیلسوف بزرگی چون سارتر در زندگی‌نامه‌ای تحلیل با عنوان «قدیس ژنه» و «بازیگر و شهید»، که ژنه را به شش سال سکوت کشاند، و نویسندگانی چون کوکتو یا فرانسوا موریاک در زمان حیات او له یا علیه‌اش موضع‌گیری کرده‌اند. پس از آن نیز فیلسوفانی چون ژرژ باتای و ژاک دریدا آثار ارزشمندی همچون «ادبیات شر» و «ناقوی عزا» را دربارۀ او به رشتۀ تحریر درآورده‌اند. همۀ این نقدها نشانگر اهمیت نویسنده است؛ اهمیتی که شاید علی‌رغم مقاله‌ها، نقدها و سمینارهای بی‌شمار هنوز کاملا روشن نشده است. گویا غنای نوشته‌های او به مرور زمان خود را نمایان می‌کند.

ژان ژنه متناقض می‌نویسد و تناقض محور اصلی اندیشه‌های اوست. ژنه در مورد حرکات و گفتار بازیگران روی صحنه بسیار حساس و دقیق بوده است. از نظر او حرکات بازیگران نباید هماهنگ با گفتار آنها باشد و حتی از آنها می‌خواست نوسانات تن صدای خود را از زمزمه به جیغی بلند تغییر دهند. از ژنه و آثارش هیچ‌گاه نباید توقع شفافیت داشت. ژنه پیچیده‌انگار و پیچیده‌نویس است؛ اما دنیای او هر بار که خود را نشان می‌دهد، مفاهیم جدیدی را به رخ می‌کشد.

بازی انعکاس‌ها نیز از دیگر محورهای اصلی نمایش‌نامه‌های ژنه است. با این بازی هویت شخصیت‌ها مبادله یا مخدوش می‌شود و بدین ترتیب هر واقعیتی خود را چون ظاهری دروغین نشان می‌دهد؛ توهمی که آن نیز خود را همچون بخشی از توهمی دیگر پدیدار می‌کند و الی آخر؛ گویی دو یا چند آینه تصاویر را در یکدیگر تا بی‌نهایت بازتاب می‌دهند تا سرانجام تصویر از واقعیت تهی شود. در «مراقبت ویژه» لوفران بازتاب زیوور می‌شود که مرتکب قتل شده است؛ در «کلفت‌ها» کلر بازتاب مادام می‌شود و سولانژ بازتاب خواهرش کلر؛ در «بالکن» خانۀ اوهام مادام ایرما، او و مشتریانش، بازتاب سلطنت، دربار و حکومت می‌شوند. نمایش‌نامه‌های ژنه با این تلاقی انعکاس‌ها شکل می‌گیرند و بازی آینه‌ها هر واقعیتی را به توهم تبدیل می‌کند. نه هویت واقعی شخصیت‌ها، نه واقعیت موقعیت‌ها هیچ‌کدام قابل تشخیص نیستند و از همین رو شک و تردید در جای‌جای نمایش‌نامه‌ها بروز می‌کند.

این کتاب به غیر از متن «واژۀ غریب ....»، نوشته‌هایی نظری دربارۀ هنر نمایش نیستند، بلکه متونی هستند پراکنده. برگزیده از میان یادداشت‌ها و توصیه‌های اجرایی ژنه به کارگردانان و بازیگران آثارش. نامه‌های ژنه به ناشرانش که اهمیت مسئلۀ مالی را برای یک نویسنده روشن می‌کند و نیز چند متن در مورد خود ژنه آن‌گونه که دیگران او را می‌دیدند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

خلاصه‌ای از پنج نمایشنامۀ ژان ژنه

واژۀ غریب .... (1967)

چگونه «کلفت‌ها» را اجرا کنیم (1962)

چگونه «بالکن» را اجرا کنیم (1962)

پیش‌گفتار چاپ‌نشدۀ «سیاهان»

نامه‌هایی به رژه بلن (1967)

نامه‌هایی به ژان ژاک پور (1954)

نامه‌هایی به برنارد فرچمن (1956 ـ 1962)

نامه‌هایی به پاتریس شرو (1983)

مورد ژان ژنه (1949)

گفتگو با آندره آکار (در دهۀ 1980)

گفتگو با ماریا کاسارس (در دهۀ 1980)