۱۷۲۳
۵۸۸
طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی

طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی

پدیدآور: ابوالحسن نجفی به اهتمام امید طبیب‌زاده ناشر: نیلوفرتاریخ چاپ: ۱۳۹۷مکان چاپ: تهرانتیراژ: ۷۰۰شابک: 9ـ772ـ448ـ964ـ978 تعداد صفحات: ۴۹۶

خلاصه

مؤلف این کتاب نظریه‌اش در زمینۀ تقطیع سال‌هاست جایگزین تقطیع سنتی شده است، حال انگارۀ جدیدی را برای طبقه‌بندی صدها وزن گوناگون شعر فارسی به دست می‌دهد.

معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

 

این کتاب اثری از زنده‌یاد ابوالحسن نجفی است که بعد از درگذشت او به اهتمام دکتر امید طبیب‌زاده برای انتشار آماده شده است. مؤلف این کتاب نظریه‌اش در زمینۀ تقطیع سال‌هاست جایگزین تقطیع سنتی شده است، حال انگارۀ جدیدی را برای طبقه‌بندی صدها وزن گوناگون شعر فارسی به دست می‌دهد. او وزن‌ها را به دو گروه متفق الارکان و متناوب الارکان تقسیم می‌کند و سپس اعضای هر گروه را بر اساس خصوصیات ساده‌ای همچون تعداد هجاهای هر رکن و تعداد رکن‌های هر مصراع و ....، به دسته‌ها و رده‌ها و بحرها و وزن‌های متفاوت طبقه‌بندی می‌‌کند. خواننده با اندک ممارستی می‌تواند محل هر وزن مورد نظر خود را در کنار وزن‌های هم‌خانواده‌اش بیابد و بر اساس تعداد شواهد و نیز زمان سروده‌شدن آنها، به اطلاعات تقریبی دربارۀ میزان مطبوع بودن هر وزن و زمان ورود آن به سلسلۀ وزن‌های شعر فارسی دست یابد. این طبقه‌بندی محل وزن‌های مطبوع اما ناموجود در شعر فارسی را پیش‌بینی می‌کند و کار خود را بی‌استفاده از زحافات و دوایر متعددی پیش می‌برد که در اصل متعلق به عروض عرب بوده است و ربطی به عروض فارسی ندارد. با این کتاب در واقع فصل جدیدی در مطالعات وزن عروضی فارسی آغاز می‌شود.

گرچه هدف استاد نجفی در این کتاب بیش از هر چیز طبقه‌بندی اوزان مطبوع شعر فارسی بوده است، از این طبقه‌بندی برای یافتن وزن‌های نامطبوع و شاذ و نادر و همچنین گاهی وزن‌هایی که بر اثر اختیارات شاعری قدیم شکلی متفاوت با شکل امروزی‌شان پیدا کرده‌اند، نیز می‌توان استفاده کرد. باید توجه داشت که در این کتاب هر وزن فرعی همواره از یک وزن مطبوع یا اصلی مشتق شده است. در این معنا وزن فرعی وزنی است که بر اثر اعمال اختیار یا قاعده‌ای (مثلاً اختبار تسکین، یا اختیار فاعلاتن به جای فعلاتن، یا قاعدۀ قلب، یا اضمار، یا افزایش رکن، یا نوعی تفرع وزن و ....) بر وزن اصلی، تغییر شکل داده و به صورت وزنی متفاوت، از آن منشعب شده است. در این صورت اگر وزنی را در میان وزن‌های اصلی نیافتیم، باید آن را ذیل وزن‌های اصلی و در میان وزن‌های فرعی جستجو کنیم.

ساختار این طبقه‌بندی از کل به جزء شامل بخش‌های زیر است: گروه، دسته، رده، بحر و وزن که این بخش اخیر خود شامل اوزان غیردوری و دوری است. شرح این بخش‌ها به این ترتیب است:

1. گروه: اوزان بر حسب اینکه رکن‌های تشکیل‌دهنده‌شان عیناً یا متناوباً تکرار می‌شوند، به دو گروه متفق الارکان و متناوب الارکان (یا وزن‌های دایره) تقسیم می‌شوند.

2. دسته: وزن‌های متعلق به گروه متفق الارکان بر حسب تعداد هجاهای رکن‌هایشان به سه دستۀ سه‌هجایی، چهارهجایی و پنج‌هجایی تقسیم می شوند. در این طبقه‌بندی ابتدا وزن‌های متعلق به گروه متفق الارکان معرفی می‌شود و در آنجا نیز ابتدا دسته‌های سه‌هجایی، بعد چهارهجایی و در نهایت پنج‌هجایی طرح می‌شوند.

3. رده: در وزن‌های گروه متفق الارکان، هر دسته بر اساس تعداد و نوع کمیت هجاهای رکن‌هایش به چند «رده» تقسیم می‌شود؛ مثلاً دستۀ رکن‌های سه‌هجایی شامل دو ردۀ «یک کوتاه و دو بلند» و «دو کوتاه و یک بلند» است، یا دستۀ رکن‌های چهارهجایی شامل دو ردۀ «یک کوتاه و سه بلند» و «دو کوتاه و دو بلند» است.

4. بحر یا خانوادۀ وزنی: در وزن‌های گروه متفق الارکان هر رده متشکل از چند بحر یا خانوادۀ وزنی است؛ مثلاً ردۀ «یک کوتاه و دو بلند» شامل سه بحر فعولن و فاعلن و مفعول است. در وزن‌های گروه متناوب الارکان تمام بحرها متشکل از دو رکن هستند؛ مثلاً بحر «فعلاتن مفاعلن» یا بحر «مفاعیل فاعلات» و .... . در این کتاب وزن‌های متعلق به دستۀ مستقیم دایره از بحر «فعلاتن مفاعلن» و وزن‌های متعلق به دستۀ معکوس دایره از بحر «فعلات فاعلاتن» آغار شده است.

5. وزن: بالاخره هر بحر متشکل از چند وزن گوناگون است؛ مثلاً در وزن‌های گروه متفق الارکان، بحر «فعولن» شامل وزن‌های گوناگونی است که از تکرار این رکن پدید می‌آیند.

فهرست مطالب کتاب:

پیشگفتار

مقدمه

نمونه‌ای از دست‌نوشته‌ها

1. گروه وزن‌های متّفق‌الارکان

دستۀ رکن‌های سه‌هجایی

دستۀ رکن‌های پنج‌هجایی

2. گروه وزن‌های متناوب‌الارکان (وزن‌های دایره)

دستۀ مستقیم دایره

دستۀ معکوس دایره

ضمائم

1. وزن دوری

2. قاعدۀ تفرّع وزن

3. اوزان شاذ و نادر و تازه

فهرست وزن‌ها

فهرست مآخذ

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

ایل بختیاری در دورۀ قاجار

ایل بختیاری در دورۀ قاجار

آرش خازنی

موضوع این کتاب تأثیر متقابل حکومت و ایل در حاشیۀ ایران در دورۀ قاجار است. بررسی تاریخ اتحادیۀ ایلی ب

قفل‌های دست‌ساز آذربایجان

قفل‌های دست‌ساز آذربایجان

رحمان احمدی ملکی

از بین آثار فلزی، قفل به دلیل دارابودن نوعی رمز عملکرد و درون‌مایۀ رازگون، از اهمیت زیادی در حیطۀ تل

منابع مشابه بیشتر ...

عروض و قافیۀ فارسی با رویکرد جدید

عروض و قافیۀ فارسی با رویکرد جدید

علی‌اصغر قهرمانی مقبل

در این کتاب دو سطح مقدماتی و متوسط در آموزش عروض لحاظ شده است تا هر عروض‌آموز به اندازۀ توان و علاقه

وزن در موسیقی ایران

وزن در موسیقی ایران

فرهاد فخرالدینی

شعر و موسیقی از قدیم ریشۀ مشترکی در وزن داشته و در کنار هم به سیر تکاملی خود ادامه داده‌اند؛ این وزن