معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

پیدایش حوزه‌ای تحت عنوان علوم انسانی پزشکی در یک دهۀ گذشته احتمالاً نشانۀ تغییر ماهیت دانش پزشکی است. امروزه نشریات مربوط به علوم انسانی پزشکی در بریتانیا، اروپا و ـ آن سوتر از اقیانوس اطلس ـ در ایالات متحده منتشر می‌شوند. دیدن ستون‌های ادبی در مجلات پیشرو پزشکی، دیگر پدیدۀ نادری نیست؛ نشریۀ انجمن روانپزشکان بریتانیا ستونی با عنوان «شهر پزشکان» دارد و مجلۀ پیشرفت‌های درمانی در روانپزشکی نیز بخشی ویژۀ کسانی دارد که قبلاً به یک اختلال روانپزشکی مبتلا بوده‌اند.

افزون بر این، گذشته از وجود مراکز علوم انسانی پزشکی و تارنماهای مربوط به آن‌ها، امروزه دانشجویانی در مقاطع کارشناسی دانشکده‌های پزشکی به تحصیل در این حوزه مشغول هستند. اما منظور از «علوم انسانی پزشکی» چیست؟ سود احتمالی این علوم برای دانش پزشکی و پزشکان چیست؟ آیا می‌توان برای علوم انسانی پزشکی، نقشی ویژه در دانش روانپزشکی قائل شد؟

علوم انسانی پزشکی شامل مواردی از این‌گونه است: اخلاق پزشکی، جامعه‌شناسی پزشکی، تاریخ اجتماعی طب و کاربرد ادبیات و هنر، به معنای عام، در پزشکی. چنین استدلال می‌شود که علوم انسانی پزشکی می‌تواند به واسطۀ تباین چشم‌اندازهای هنر و علوم انسانی، دانش و فناوری پزشکی را در اینجا هدف جا انداختن دوبارۀ مهارت‌های علوم انسانی در ثبت و تفسیر تجارب روایی انسان در بطن دانش پزشکی است. اسکات در تبیینی صریح‌تر استدلال می‌کند که هنر می‌تواند بصیرت درمانگر را دربارۀ الگوهای رایج و مشترک یا پاسخ‌های کاملاً فردی به موقعیت‌های بحرانی بالا ببرد و زبان و تفکر او را غنی‌تر کند. مفهوم ضمنی این استدلال‌ها آن است که موضعی علمی که میان پزشک و تجربۀ ذهنی بیماران گسست ایجاد کند، دارای اشکال است و به کمک هنر و علوم انسانی می‌تواند پیوند دوبارۀ درمانگر با دنیای ذهنی بیمار را تسهیل کرد.

پروژۀ علوم انسان پزشکی از شیوه‌های گوناگون برای رسیدن به اهداف‌اش استفاده می‌کند. یکی از این روش‌ها استفاده از «متن» برای مطرح کردن مسائل علوم انسانی است.

صرف‌نظر از هر گونه فایدۀ علوم انسانی پزشکی برای دیگر حوزه‌های طب، ارتباط این علوم با روانپزشکی بی‌نیاز از توضیح است. همۀ اختلالات روانپزشکی، ناگزیر اختلالات «فرد» محسوب می‌شوند. علایم و نشانه‌های وضعیت‌های روانی، در زندگی واقعی افراد خود را بروز می‌دهند و تفکیک کامل محل بروز وضعیت روانی از شخص، ناممکن است. کار هنر و علوم‌انسانی برای روانپزشکی، برجسته‌کردن اهمیت ذهنیت است. رهیافت‌های تشخیص کنونی در روانپزشکی بر عینیت علایم تأکید دارند و اهمیت چگونگی تجربۀ علایم توسط شخص را نادیده می‌گیرند؛ این در حالی است که ریشۀ روان ـ آسیب‌شناسی بالینی در «نشانه‌شناسی» است. کاری که ادبیات (و به ویزه در این مورد، خود ـ زیست‌نامه‌های داستانی) انجام می‌دهد؛ آشکار کردن رنج بیمار و فهم ذهنی او از این رنج به زبان زندگی روزمره است، فهمی که اتفاقاً بسیار واقعی است. به عبارت دیگر، روانپزشک می‌تواند بدون به کار بردن زبان فنی، به وجه کاملاً انسانی تجربه دسترسی پیدا کند. به این گونه، ما به عنوان روانپزشک، قادر خواهیم بود به فهم خود از ماهیت اختلالات روانی عمق بیشتری ببخشیم و برای وارد شدن به دنیای بیماران و فهم موقیت ذهنی و وضعیت آنان به زبانی مناسب‌تر برسیم. مانن هر مهارت دیگری تخیل اخلاقی ما، یعنی همدلی‌مان، نیازمند تمرین و آزمون است؛ ادبیات یک راه امن برای این امر فراهم می‌کند.

این کتاب حاصل مجموعه‌ای از مقالات در حوزۀ ادبیات و روانپزشکی است که پیش از این در مجله «پیشرفت‌های درمانی در روان‌پزشکی» چاپ شده‌اند. در این گردآوری، روی هر موضوعی مجدداً کار شده علاوه بر آن بعضی از مقالات صرفاً برای این کتاب نگاشته شده است. فصل‌هایی از کتاب به این موضوعات می‌پردازد: چرا پزشکان باید داستان بخوانند؛ جایگاه ادبیات در آموزش پزشکی؛ نقش روایت‌های خود ـ زیست‌نامه‌ای و داستانی؛ شعر؛ نامه‌ها؛ مرگ و مردن؛ اعتیاد؛ سالخوردگی و زوال عقل؛ کم‌توانی‌های ذهنی و در خودماندگی (اوتیسم). این فصول به توصیف و بازنمایی وضعیت افراد می‌پردازد؛ تجربۀ زیستۀ رنج، خصلت روان‌پزشکی به مثابۀ یک نظام و کار روان‌پزشکی همچون یک نهاد. چیزی که به این فصل‌های جداگانه وحدت می‌بخشد، تکیۀ آنها بر زبان با همه وجوه ارتباطی‌اش خصوصاً به صورت متنِ ادبی است که همچون منبع و ابزاری برای افزودن فهم ما از بیماران‌مان و وضعیت آنان عمل می‌کند.

فهرست مطالب کتاب:

پیشگفتار

فصل اول: فواید مطالعۀ ادبیات

فصل دوم: نقش ادبیات در آموزش پزشکی

فصل سوم: خود ـ زیست‌نامه‌های داستانی و روانپزشکی

فصل چهارم: ادبیات داستانی و روانپزشکی

فصل پنجم: شعر و روانپزشکی

فصل ششم: نامه‌ها و روانپزشکی (مورد فرانتس کافکا)

فصل هفتم: مرگ و مردن در ادبیات

فصل هشتم: چشم‌اندازهای ادبی و زیست‌نامه‌ای دربارۀ مصرف مواد

فصل نهم: زوال عقل و ادبیات

فصل دهم: توصیف کم‌توانی ذهنی در داستان

فصل یازدهم: اوتیسم در داستان و خود ـ زیست‌نامه