معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در حوزۀ ارتباطات بین‌فرهنگی، موضوع ادب توجه بسیاری از محققان را به خود جلب کرده که البته این امر کاملاً توجیه‌پذیر است. ما در دورانی زندگی می‌کنیم که در آن بر اثر انقلاب ارتباطی، سفرهای بین‌المللی، روابط تجاری و وصلت‌ها، افراد زیادی از فرهنگ‌های متفاوت به طرق مختلف با هم در ارتباط‌اند. تعامل مطلوب بین گفتگوکنندگانی که زمینه‌های فرهنگی مختلف دارند، عمدتاً بستگی دارد به منظور مؤدبانه‌ای که طرفین گفتگو به‌درستی آن را درک کنند. مفهوم ادب هم شامل ادب مرتبۀ اول می‌شود (یعنی «شیوه‌های مختلفی که از طریق آنها اعضای گروه‌های فرهنگی ـ اجتماعی، رفتارهای مؤدبانه را درک و دربارۀ آنها گفتگو می‌کنند» که «حس مشترک به ادب» را شامل می‌شود) و هم ادب مرتبۀ دوم را که یک ساختار نظری است؛ یعنی اصطلاحی در نظریۀ رفتار اجتماعی و کاربرد زبان.

موضوع این کتاب بررسی درون‌فرهنگی و بینافرهنگی ادب شفاهی و زبانی در زبان فارسی است. در فصل اول به مثال‌هایی از ارتباطات بین‌فرهنگی در پژوهش‌های صورت‌گرفته پرداخته شده و مفهوم ناکامی کاربردشناسی اجتماعی به منزلۀ یکی از دلایل اصلی مشکلات در تعاملات بین‌فرهنگی به تفصیل توضیح داده شده است. فرضیه‌ها و اهداف تحقیق نیز در این فصل به تفصیل توضیح داده شده و طرح تحقیق نیز ارائه گردیده است.

فصل دو به بررسی پیشینۀ موضوع می‌پردازد و از ارائۀ دیدگاه‌های مالینوفسکی، گامپرز و گرایس شروع می‌شود و پس از بررسی مفهوم وجهه نزد گافمن به سمت دیدگاه قرارداد محاوره‌ای فریزر پیش می‌رود. سپس بر نظریه‌های اساسی مربوط به ادب یعنی لیچ، براون و لوینسون و نظریه‌های برخی از محققان دربارۀ ادب غیرغربی یا غیرانگلیسی تمرکز می‌یابد. این فصل با بخشی مربوط به کاربردشناسی زبان فارسی از جمله اطلاعات نادر مربوط به ادب فارسی موجود در کتاب‌های قدیمی دستور زبان فارسی و همین‌طور گزارش بیمن دربارۀ ساختارهای اجتماعی و تعامل در جامعۀ ایرانی پایان می‌گیرد.

فصل سوم بر شیوه‌های مختلف به‌کاررفته در تحقیقات زبان‌شناسی اجتماعی تمرکز کرده و به نقد آنها می‌پردازد. پایه‌های روش‌شناختی این تحقیق نیز که شامل گزارش‌های ضبط‌شده از مکالمه‌های طبیعی، یادداشت‌های کار میدانی، مصاحبه‌های قوم‌نگاری با گویشوران بومی و شم زبانی شخص نگارنده است در این فصل ارائه شده‌‌اند.

فصل چهارم به مفهوم تعارف (به معنای ادب رسمی) می‌پردازد و اهمیت آن را در مطالعات مربوط به روابط متقابل در زبان فارسی نشان می‌دهد. این فصل به نقش تعارف در صحبت‌گشایی و بالابردن وجهه به منزلۀ موضوع اصلی ادب فارسی متمرکز است و سپس ادب فارسی را با بررسی درک گویشوران بومی از آنچه مفهوم ادب و رفتار مؤدبانه در فارسی را شکل می‌دهد، تحلیل می‌کند.

فصل پنجم مبتنی بر فصل‌های پیشین، انگارۀ اصول کلی ادب فارسی (احترام، تواضع و صمیمیت) را مطرح می‌کند و با ارائۀ مثال‌های به‌دست‌آمده از قوم‌نگاری، به طور کامل توضیح می‌دهد که چگونه این اصول در رابطۀ متقابل تحقق می‌یابند.

فصل ششم به توصیف مؤلفه‌های وجهه در زبان فارسی (شخصیت و احترام) می‌پردازد و با استفاده از برگزیده‌هایی از داده‌های ضبط‌شده نشان می‌دهد که چگونه مفهوم وجهه اساس همۀ روابط مؤدبانه را تشکیل می‌دهد.

فصل هفتم به نقد نظریه‌های اصلی در حوزۀ ادب می‌پردازد. نگارنده به صورت خاص بر این باور است که مدل براون و لوینسون به چند دلیل در مورد زبان فارسی کاربرد ندارد. دیدگاه براون و لوینسون از وجهۀ منفی با واقعیت حاکم بر زبان فارسی همخوانی بسیار محدودی دارد. با توجه به اینکه در میان ایرانیان تمایل به مشارکت از استقلال فردی بیشتر است، برخی از اصول کنش گفتاری که براون و لوینسون از آنها با عنوان کنش‌های تهدیدگر وجهه یاد می‌کنند، در واقع همچون اصول ارتقای وجهه عمل می‌کنند؛ چون هدف آنها ارتقای وجهۀ طرف مقابل است و نه تهدید آن. همچنین در این فصل نظریه‌های مربوط به ادب به‌کاررفته در این تحقیق، عمدتاً فریزر و لیچ تکرار شده است و همچنین خلاصۀ این تحقیق ارائه شده است. این فصل همچنین شامل بخشی مربوط به پیشنهادهایی برای تحقیقات آتی هم در حوزۀ مطالعات کاربردشناختی فارسی و هم در زمینۀ ادب است.

فهرست مطالب کتاب:

سخن مؤلف

فصل اول: مقدمه و اهداف

فصل دوم: مروری بر ادبیات موضوع

فصل سوم: روش تحقیق

فصل چهارم: تعارف، ادراک ادب و ارزش‌ها در جامعۀ ایران

فصل پنجم: چارچوبی برای تجزیه و تحلیل: اصول ادب و روش‌های تعارف

فصل ششم: مفهوم وجهه در جامعۀ ایرانی

فصل هفتم: نتیجه‌گیری

واژه‌نامه