معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

محمود متقالچی شاهنامه‌پژوه ایرانی است که تحصیلات دانشگاهی خود را در رشتۀ شیمی، شیمی کوانتوم و یکی از گرایش‌های مهندسی هسته‌ای در دانشگاه شهیدبهشتی (دانشگاه ملی)، کالج پادشاهی دانشگاه لندن و مرکز تحقیقات اوک‌ریچ آمریکا گذرانده است. او سال‌ها در سمت‌های مختلف در مرکز تحقیقات هسته‌ای، سازمان انرژی اتمی و صنعت نفت و گاز ایران خدمت کرد و بعد از مهاجرت به فرانسه، تا زمان بازنشستگی در پاریس هم به همکاری با چند شرکت اروپایی که در همین زمینه کار می‌کردند، ادامه داد. پیشینۀ تحصیلاتی متقالچی نشان می‌دهد که او کار شاهنامه‌پژوهی را به صورت آکادمیک دنبال نکرده؛ اما قرارگرفتن در خانواده‌ای فرهنگی، علاقه فراوان او به ادبیات و مطالعۀ شاهنامه و آثار شاهنامه‌پژوهان در کنار پیشه‌اش او را به سمت شاهنامه و شاهنامه‌پژوهی سوق داده است. وی در کنار رشته تحصیلی خود که خیلی به ادبیات نزدیک نبود، از دوران دبیرستان و با تشویق خواهر بزرگش شروع به خواندن رمان‌های نویسندگان روسی، انگلیسی و فرانسوی می‌کند و اندکی با ادبیات اروپا آشنا می‌شود؛ اما شناختش از ادبیات فارسی به همان چیزهایی که در دبیرستان آموخته بود، محدود می‌شد.

متقالچی در دوران دبیرستان به فردوسی و شاهنامه بیش از آفرینش‌های ادبی دیگر شاعران زبان فارسی دلبسته بود که این دلبستگی در دوران دانشجویی او را به سمت خواندن و بررسی مقاله‌ها و کتاب‌هایی که درباره فردوسی و حماسه ملی ایران به دست پژوهشگران نوشته می‌شد و به ویژه نوشته‌های محمدعلی اسلامی ندوشن ‌کشاند. در دوران دانشجویی‌اش در لندن و روزگار پژوهشی‌اش در آمریکا هم به نگارش و بررسی نوشته‌های شاهنامه‌پژوهان اروپایی و آمریکایی پرداخت و از این طریق اطلاعات زیادی درباره فردوسی و شاهنامه جمع‌آوری کرد. سال‌ها بعد در دوران بازنشستگی متقالچی که حالا در فرانسه و شهر پاریس ساکن شده بود، با فرانسیس ریشارد که یکی از سرشناس‌ترین کارشناسان نسخه‌های دست‌نویس فارسی، عربی و ترکی دنیاست، آشنا شد و گفتگو با او درباره نسخه‌های دست‌نویس زبان فارسی و به‌ویژه نسخه‌های دست‌نویس شاهنامه دریچه‌ای تازه به روی او گشود و او را به پژوهش و نگارش دربارۀ فردوسی و شاهنامه راغب‌تر کرد و همین مسئله بابی برای آغاز نگارش مقاله‌هایی درباره شاهنامه شد. متقالچی توجه کتابخانه‌ها و موزه‌های غرب به نسخه‌های دست‌نویس از آثار کلاسیک فارسی را کاری شگفت‌آور می‌دید و یکی از دلایل توجه غرب به آثار ایرانی را نگارگری‌های این آثار می‌دانست به همین دلیل در مقاله‌هایی که درباره برخی از دست‌نویس‌های کهن شاهنامه نوشته، به سبک نگارگری آن دوره ایران نیز پرداخته است. متقالچی در دوران اقامتش در پاریس با مطالعه و بررسی آثار و کتاب‌هایی که درباره شاهنامه چاپ شده بود به این نتیجه رسید که برای آشنایی نوجوانان و توده مردم فرانسه با حماسه ملی ایران کار زیادی انجام نگرفته است، بنابراین تصمیم گرفت آنچه را که در درازای زندگی خود درباره شاهنامه آموخته بود را به کار گیرد و کتابی ساده و کوتاه درباره شاهنامه به زبان فرانسه برای فرانسویان و به خصوص جوانان ایرانی که در فرانسه بزرگ شده‌اند بنویسد که این تصمیم را با فرانسیس ریشارد در میان گذاشت و با همکاری او که در پی چاپ گزارشی از نسخه‌های دست‌نویس شاهنامه کتابخانه ملی فرانسه بود، کتابی با نام «شاهنامه فردوسی و دست‌نویس‌های آن در کتابخانه ملی فرانسه» در پاریس به چاپ رساند. بعدها کتاب دیگری هم درباره شاهنامه به چاپ رساند که آن هم مجموعه‌ای از پژوهش‌های او درباره شاهنامه بود.

«در جستجوی شاهنامۀ فردوسی» سومین و تازه‌ترین کتاب متقالچی است که مجموعه‌ای از نوشته‌های او درباره شاهنامه است که در طول هشت سال به نگارش درآمده است. این کتاب شامل یازده گفتار یا مقاله از متقالچی است که در دو بخش جداگانه ارائه شده است. بخش اول دربرگیرنده شش نوشتار درباره نسخه‌های دست‌نویس شاهنامه است و چهار نوشتار بخش دوم کتاب برای شناساندن برخی کتاب‌هایی که درباره فردوسی و شاهنامه در اروپا و آمریکا و یک مورد هم در رشت چاپ شده، نوشته شده است.

آنگونه که نویسنده در مقدمۀ کتاب بیان کرده، با باور بر اینکه ویرایش و پیرایش شاهنامه با بررسی کهن‌ترین نسخه‌های دست‌نویس به جامانده از آن برترین و بیشترین ارزش را در میان بخش‌های گوناگون شاهنامه‌پژوهی داراست و از این راه می‌توان امیدوار بود سرانجام به نزدیک‌ترین متن به آنچه که فردوسی سروده بود، دست یافت؛ نام «در جستجوی شاهنامه فردوسی» را برای این کتاب خود برگزیده است. از ویژگی‌های این کتاب، ساده و روان بودن متن است. متقالچی در این‌باره می‌گوید:«من ساده‌نویسی را در نوشته‌هایم برگزیده‌ام و می‌کوشم تا آنچه را که می‌خواهم بیان کنم، به زبان ساده، کوتاه و بدون حاشیه‌پردازی بنویسم».

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت

پیش‌گفتار نویسنده

پیش‌گفتار استاد محمد روشن

الف) برخی نسخه‌های دست‌نویس شاهنامه

1. از هلاکو تا تیمور و کهن‌ترین نسخه‌های دست‌نویس شاهنامه

2. شاهنامۀ فردوسی: نسخۀ دست‌نویس پادشاه مغول‌تبار ایران

3. شاهنامه، نسخۀ دست‌نویس ابراهیم سلطان

4. شاهنامۀ فردوسی، نسخۀ دست‌نویس محمد جوکی

5. شاهنامۀ لاهیجان و سبک نگارگری ترکمن شیراز

6. نسخه‌ای دست‌نویس از شاهنامه با سبک نگارگری چین هندوستان

ب) بررسی چند کتاب دربارۀ شاهنامه

7. قهرمانان زن ایرانی، به روایت شاهنامۀ فردوسی

8. شاهنامه‌پژوه ناشناخته

9. شاهنامه‌پژوهی و سیاست

10. باورها و آیین‌های زرتشتی در شاهنامه

11. شاهنامۀ کارکیا