معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

علي‌نقي منزوي محقق، نسخه‌شناس، متخصص كتاب‌شناسي، مترجم و كارشناس فلسفۀ دورۀ اسلامي (به‌ويژه فلسفۀ اشراق و گنوسيسم) در سال 1302 خورشيدي در شهر سامره عراق متولد شد. نياكان وي ايراني و همه از شخصيت‌هاي برجسته و سرشناس به‌شمار مي‌رفته‌اند و برخي آنان از فقها و علماي سرشناس شيعۀ اماميه محسوب مي‌شوند. پدرش شيخ آقا بزرگ منزوي تهراني از سرشناس‌ترين و مهشور‌ترين علماي شيعه دورۀ معاصر بود.

منزوي زندگي پرفرازونشيبي داشته است. از سال 1345 تا 1355 به صورت تبعيد اختياري در بيروت به سر مي‌برد و اين دوران باوجود دوري از وطن، پيامدهاي مثبتي براي وي دربر داشت. منزوي در بيروت چند اثر خودش را به چاپ رسانيد و افزون بر اينها در دانشگاه سنت‌ژوزف نيز به تحصيل ادبيات عرب پرداخت و موفق شد در رشتۀ فلسفۀ اسلامي نيز دكترا بگيرد. از سال 1354 به ايران بازگشت و افزون بر تدريس در دانشكده ادبيات دانشگاه تهران، مشغول چاپ و نشر آثار و تاليفات خود گرديد.

این کتاب دربرگیرندۀ 23 مقاله از دکتر علی‌نقی منزوی همراه با سرگذشت‌نامۀ محتصری از اوست که به صورت پراکنده در نشریات و کتب مختلف منتشر شده بودند و اکنون در این کتاب گردآوری شده‌اند.

اولین نوشتار کتاب دربارۀ نقش برجسته و پیکره‌سازی در ایران است. زنده‌یاد منزوی در این نوشتار تاریخ هنر ایران را به سه دوره تقسیم کرده و دربارۀ هر یک توضیحاتی ارائه داده است. این دوران‌های سه‌گانه به این ترتیب هستند: نخست: سده‌های کهن تا هفتم میلادی که نقاشی مذهبی مانوی و آلبوم‌های حماسی شاهان ساسانی نمودار آن بوده است و پیکره‌ها و تندیس‌ها در کوهستان‌هایی که از دست عرب و مغول به دور مانده، نمونۀ آن است. دوم: شش سده حکومت عرب دوران هنرکشی سلفیان تازی. سوم: دوران رستاخیز پس از سقوط خلافت عرب در بغداد به دست مغول‌ها در نیمۀ قرن هفتم هجری که سه مکتب نقاشی به وجود آمد.

یکی دیگر از نوشتارهای این کتاب، دربارۀ فرهنگ‌نامه‌های عربی به فارسی است. در این نوشتار نویسنده کهن‌ترین فرهنگ‌های تازی به پارسی در سدۀ پنجم در خراسان که دورترین نقاط ایران از مرز عرب است و پیدایش یافته را بررسی کرده است. فرهنگ‌های این سده در چهار بخش شناسانده شده‌اند: البلغة المترجم فی اللغه (ن 438 ق) و شرح آن، فرهنگ بیهقی ابوالفضل محمد بن حسین (385 ـ 471 ق)، فرهنگ‌های زوزنی (وفات 486 ق)، و فرهنگ‌های ادیب نطنزی (وفات 497 ق).

یکی دیگر از نوشتارهای این کتاب دربارۀ ساقی‌نامه‌های خطی است. در آغاز این نوشتار می‌خوانیم: «در آغاز سدۀ دهم در دامان ادب منظوم فارسی در ایران نوزادی پدیدار گشت که از سه عنصر عرفانی و غنایی و حماسی ترکیب یافته بود. این مولود جدید تا سدۀ یازدهم با انتقال به کشور هند به حد رشد رسید و کمال شیوع یافت و از آن به بعد نیز تا پایان سدۀ سیزدهم کمابیش از آن تقلید شد .... این مقال در دو بخش فراهم گشت: 1. پیدایش و تکامل ساقی‌نامه‌ها؛ 2. فهرست نسخه‌های خطی آنها در کتابخانه‌های جهان». (ص 71)

مسئلۀ جبر و اختیار یکی از کهن‌ترین مسائل فلسفی است که در یکی از نوشتارهای این کتاب دربارۀ این مسئله در ادبیات فارسی مطالبی بیان شده است. در دوران‌های گذشته میان ملت‌های گوناگون در مناطق جدا و دور از هم به شکل‌های مختلف این مسئله مطرح شده و تکامل یافته است. منظور نویسنده از ارائۀ این بحث، بحثی ادبی و تاریخی دربارۀ چگونگی تطور این مسئله است؛ آن هم نه به طور وسیع، بلکه تنها در منطقۀ خاورمیانه و در دوران برخورد افکار اقوام هند و ایرانی با افکار اقوام سامی و آمیزش نظریات و آرای زرتشتی، مانوی، زروانی یا یهود و مسیحیان و فرقه‌های اسلامی است.

 فهرست مطالب کتاب:

شرح احوال و آثار دکتر علی‌نقی منزوی

نقش برجسته و پیکره‌سازی در ایران

الفهرس الوصفی

دربارۀ هنر نقاشی در ایران

مجموعۀ آثار فارسی تاج‌الدین اشنوی

فرهنگ‌نامه‌های عربی به فارسی

ساقی‌نامه‌های خطی

تاریخ فهرست‌نگاری در ایران

خاندان کارکیا در گیلان

صوفیان بی‌سلسله و برخی ویژگی‌های ایشان

شرحی بر نمایش‌نامۀ سی‌مرغ و سیمرغ

سیرۀ رسول الله یا «السیرة النبویة»

قانون‌نامۀ آبگار

غزالی بزرگ

قضا و قدر در ادبیات فارسی

مرجیان که بودند و چه می‌گفتند

برخی اندیشمندان ایرانی در سدۀ سوم هجری

نخستین برخورد اندیشه‌های فلسفی در ایران اسلامی

مدینۀ فاضلۀ فارابی

ابن کمونه و کتاب الابحاث عن الملل الثلاث

سانترالیسم در مذهب رسمی و دولتی ساسانی

گنوسیسم اسلامی ایران از مرگ متوکل تا مرگ مکتفی

خمسون

جمعه و یکشنبه یا هفته‌داری در ایران