معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

یکی از انواع مختلف منابع تاریخ، سنت‌های شفاهی هستند. آنها پیام‌هایی نانوشته‌اند که در حافظه نسل‌های بشری ثبت شده‌اند. سنن شفاهی در گفتارها و آواها منتقل و به صورت مثل‌ها، تصنیف‌ها، سروده‌ها و افسانه‌ها و ... دریافته می‌شوند. این منابع تعریف‌کننده فولکلور هستند و به انتقال مفاهیم تاریخی کمک می‌کنند. به عقیده مؤلف «سنن شفاهی اسنادی از حال حاضرند؛ زیرا در حال حاضر نقل می‌شوند. با این حال آنها تجسم یک پیام از گذشته‌اند و نمی‌توان گذشته و اکنون را در آنها نفی کرد». نویسنده هدف کتاب خود را تلاش برای تهیه مجموعه‌ای از قواعد و قوانین مربوط به جریان تولید، انتشار و ثبت سنن شفاهی و تاریخی برای خوانندگان و محققان این حوزه بیان می‌کند. به گونه‌ای که این قواعد از یک بدنه و تربیتی منطقی برخوردار باشند. ناگفته نماند تا دوره اخیر عده معدودی از محققان به حوزه روش‌شناسی سنن شفاهی، به عنوان منبع تاریخ ورود کرده‌اند. با توجه به ابداعی بودن شیوه ارائه مطالب و تدوین قواعد مربوط به سنت‌های شفاهی، اهمیت و ارزش این اثر دوچندان است.

مفهوم سنت شفاهی هم به فرآیند تولید و هم به خود تولید دلالت می‌کند. منظور از تولیدات، پیام‌های شفاهی‌اند که براساس پیام‌های شفاهی قبلی ایجاد یا حداقل مربوط و مرجوع به آفرینش قدیمی‌تری هستند. فرآیند تولید نیز انتقال چنین پیام‌های است که به‌وسیله واژگان در صحبت‌ها در برهه‌ای از زمان بیان می‌شوند؛ تا اینکه این پیام‌ها نامرئی و ناپدید می‌شوند. از این‌رو هر سنت شفاهی معین، با اینکه یک تعبیر و تفسیری از یک لحظه در گذر زمان است، یک عنصر در فرآیند تکامل سنن گفتاری است که با ارتباطات و مرودات اولیه شروع می‌شود. ویژگی‌ها و مشخصات هر تعبیر، مطابق با موقعیتی که در همه فرآیند تولید دارد، مختلف است؛ بنابراین، ما قبل از اینکه سنن شفاهی را همچون منبعی برای تاریخ توصیف کنیم و یا درصدد تشریح ویژگی‌های عمده آنها باشیم، باید در وحله اول در مورد گستره این فرایند بحث کنیم که در فصل اول صورت گرفته است.

فصل دوم کتاب دربارۀ اجرا، سنت و متن است. مورخان با سروکار داشتن سنن شفاهی، در وضعیت و شرایط بسیار متفاوتی قرار دارند. در واقع برخی از اینها با یک قطعه نوشته‌شده مواجه می‌شوند و اذعان دارند که گزارش یک سنت است. سؤالات متداولی که می‌بایست پرسیده شود، اما آنها باید به گزارش ارجاع داده شوند نه به خود سنت. هر چند، در بیشترین موارد نسبت مورخ با سند به طور کامل متفاوت است. مورخ یک قطعه نوشته را کشف نمی‌کند، اما نسبتاً آن را خلق می‌کند. او یک سنت زنده را گزارش می‌دهد. سوالاتی که اکنون وجود دارد: رابطه بین متن با ارائه ویژه و خاص سنت چیست و بطور کلی رابطه عملکرد و اجرا با سنت به عنوان یک کل از چه نوعی است؟ تنها زمانی که جایگاه متن در ارتباط با عملکرد و بعد سنت روشن شود می‌توان به تحلیل محتوای پیام شروع کرد. این بدین معنی است که در هر مرحله باید با سؤالات صحیح از اصالت، تألیف، مکان و زمان انشاء پرسیده شود. ارتباط و پیوند عملکرد حیاتی است. تنها عملکرد سنت را قابل درک می‌سازد و در عین حال تنها یک عملکرد منبع متن پس از آن است. ویژگی‌های متن بواسطه ارتباط آن با یک یا چند اجراست. از این‌رو نویسنده ترتیبی را پذیرفته که اولاً عملکرد و اجرا را بررسی می‌کند، سپس ارتباط آن با سنتی که از آن نشأت می‌گیرد و پس از آن فرآیند ثبت آن و تنها پس از همه اینها حاصل می‌گردد.

فصل سوم کتاب دربارۀ دریافت پیام سنت شفاهی است. هنگامی که شهادتی ثبت می‌شود، دقیق‌تر از هر کسی در جامعه شفاهی می‌توان آن را به دقت مطالعه کرد تا شهادت گزارش شده، ثابت باقی بماند و هر کسی می‌تواند هر زمان که لازم باشد به آن رجوع کند. محقق نمی‌تواند با مطالعه‌ای که محتویات آن ثبت شده است، شروع کند. اولین وطیفه وی درک درستی آنهاست. این کار در ابتدا نیاز به مطالعه شکل و ساختار دارد، زیرا این دو بر بیان محتو تأثیر می‌گذارند. تحلیل معنایی در دو سطح انجام می‌شود: معنای تحت‌اللفظی و معنای در نظر گرفته شده. معنای در نظر گرفته شده اغلب برای اعضای جامعه کاملاً واضح است که سنت را تولید می‌کند، اما برای بیگانگان آشکار نیست.

موضوع فصل چهارم کتاب «پیام یک محصول اجتماعی است»؛ موضوع جامعه‌شناختی، تعهد محقق را در بررسی چگونگی ارتباط پیام با جامعه میزبانش برجسته می‌کند؛ بنابراین نویسنده با توصیف شرایط اجتماعی پیام‌هایی که یک سنت را ایجاد می‌کند، آغاز می‌کند. سپس کاربردهای اجتماعی آنها را برای بهره‌مندی اجراکنندگان و همچنین گروه‌ها، از یک پیام واحد و تأثیر خاص اجتماعی آن تا بدنه و اثرات اجتماعی پیچیده‌تر آن را بحث می‌کند. در نهایت، نویسنده برای اثبات این واقعیت تلاش می‌کند که کل بدنه یک سنت با ساختار یک جامعه خاص همگرایی دارد و در مورد این پدیده بحث می‌کند.

فصل پنجم دربارۀ پیام بیانگر فرهنگ است. تمام پیام‌ها بخشی از فرهنگ هستند. آنها به زبانی فرهنگی و برای شناخت عبارات فرهنگی درک و بیان می‌شوند. از این رو، فرهنگ، تمام پیام‌ها را شکل می‌دهد و ما باید در زمان تفسیر آنها در نظر بگیریم. نویسنده اول اثر سیماشناختی فرهنگ را بررسی می‌کند، یعنی اثر آن بر روی یک پیام خاص و آنچه که به طور کلی و مشترک در یک جامعه شناخته می‌شود. سپس به حالات بیان یک فرهنگ در پس دستور زبان نگاهی می‌اندازد. سپس جنبه‌های سمبولیک پیام را بررسی کرده و در مورد تصاویر، کلیشه‌ها و مسائل مربوط به تفسیر آنها بحث می‌کند.

برخلاف دیگر منابع، سنن شفاهی اطلاعاتی را شامل می‌شود که در حافظه قرر دارد. این داده‌ها بیشتر مواقع در حافظه هستند و فقط در حال حاضر و یا هر زمانی که نیاز به یادآوردن بخشی از آنها وجود دارد، بازخوانی می‌شوند. این اطلاعات استخر بزرگی را تشکیل می‌دهند که تمام فرهنگ موروثی را شامل می‌شود. این از ویژگی سنت شفاهی به عنوان یادآور اطلاعات پیروی می‌کند که مجموعه‌ای از اطلاعات در حافظه است که کاملاً با مجموعه اسناد نوشتاری متفاوت است. اطلاعات در اینجا نیمه‌تمام است، کانال‌هایی را دنبال می‌کند که کاملاً با جریان اطلاعات مابین اسناد نوشتاری متفاوت است. اثرات این وضعیت در اولین گفتار از فصل ششم ارائه شده است. اثرات دینامیکی فعالیت حافظه بر روی اطلاعات نوشتاری موضوع دومین بخش است. نویسنده با بحث در مورد اثرات زمانی فرآیندی که در آن خاطرات ناتمام نمی‌توانند تاریخی داشته باشند و پیام‌هایی که کوتاه مدت باقی می‌مانند، این فصل را به پایان می‌رساند.

فهرست مطالب کتاب:

سخن مترجم

پیشگفتار

فصل اول: سنت شفاهی همچون جریان مداوم

گفتار اول: تولید پیام‌ها

گفتار دوم: فرآیندهای پویایی سنت شفاهی

گفتار سوم: سنت شفاهی به مثابه منبع تاریخی

فصل دوم: اجرا، سنت و متن

گفتار اول: اجرا

گفتار دوم: اجرا و سنت

گفتار سوم: ثبت سنت‌ها

گفتار چهارم: شهادت و متن

فصل سوم: دریافت پیام

گفتار اول: شکل و محتوا

گفتار دوم: معنی

گفتار سوم: اهداف پیام

فصل چهارم: پیام یک محصول اجتماعی است

گفتار اول: کاربردهای اجتماعی پیام

گفتار دوم: سنت آئینه جامعه

فصل پنجم: پیام بیانگر فرهنگ

گفتار اول: جوهره و محتوای فرهنگ

گفتار دوم: تصاویر وکلیشه‌ها در نقش بازنمایی‌های جمعی

فصل ششم: سنت به مثابه یادآور اطلاعات

گفتار اول: مجموعه یا پیکره به مثابه استخری از اطلاعات

گفتار دوم: پیکره به مثابه یادآور در طول زمان

گفتار سوم: گاهشماری و یادآوری اطلاعات

فصل هفتم: ارزیابی سنت شفاهی

گفتار اول: محدودیت‌های سنت شفاهی و منابع بیرونی

گفتار دوم: منحصر به فرد بودن سنت شفاهی

سرانجام سخن

کتاب‌شناسی

نمایه