گاهِ ناچیزی مرگ؛ رمان دربارۀ زندگانی محییالدین ابن عربی
خلاصه
علوان در «موتِ صغیر» با تکیه بر آنچه ابن عربی خود در «فتوحات مکیه»، دربارۀ خویش نقل کرده، اثری آفریده که نهتنها یک بیوگرافی کامل محسوب میشود، بلکه با روایتی جذاب و زبانی روان و شیرین، داستانی کامل و کمنقص است.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
جریانِ تصوف، میراث چشمگیری جُز ادبیات ندارد. تولید ادبیاتی، حاصل گسلی به نام طریقت در بیابان شریعت. ادبیاتی که از نجواهای رام و آرامِ پیرِ هرات تا شطحیات تندوتیز خرقانی و بسطامی را دربرمیگیرد. تصوف، با محترم شمردن «خیال» و ارج نهادن به آن لایتناهی، که هر محالی را ممکن میکند، سبب آفرینش ادبیاتی شد، سرشار از کشفهای «مجاز»ی در ساخت زبان و تمثیلهای ساده و تودرتو در زمینۀ ایماژ و نوعی دگراندیشی گستاخانه به ایدئولوژی بهطور عام و «انسان» به طور خاص.
پیران و مشایخ صوفیه، آنچنان که عطار در ابتدای کتاب کتابستان تذکرۀالاولیاء میگوید، یک پله پایینتر از پیامیران، فوق تمام آدمیان پس از خود ایستادهاند و این بلندترین جایگاهی است که میتوان با منها کردن جریانِ وحی، به یک انسان بخشید.
داستان احوال و اقوال و کرامات این حضرات نیز، حداقل به لحاظ زبانی و روایی و آن ضربه و «آن»ی که در خود مستقر دارد، هنوز و همیشه برای ما خواستنی است و خواهد بود. ما عموماً در مواجهه با این روایات ـ این نوع از ادبیات ـ خیلی به صحت و سقم و ممکن و محال ماجرا نمیاندیشیم و معمولاً آن را همانگونه که گفته شده میپذیریم. در مقابل چیزی اگر از تاریخ شریعت برای ما نقل شود، ذهن به دنبال ریشه و امکان و اصل و فرع روایت میگردد، تردید میکند و حتی به چالش میکشد. و دیگر آنکه شریعت، به خاطر داعیۀ حکومت پیدا و پنهانی که به تمام اجزای زندگی آدمی دارد، ذهن را نسبت به خود حساس کرده و ذهنِ آدمی، الحق که ذهن بیقیدی است! این هم شاید خطایی باشد که بر قلم صُنع رفته و پیر ما، هنوز با نظر پاک خطاپوش خودش، در پیانکار آن است!
ابوبکر، محمدبن علی، معروف به ابنعربی و مشهور به محییالدین، شیخ اکبر و ابنافلاطون در 17 رمضان سال 560 هجری در خانوادهای اهل علم و وابسته به دربار به دنیا آمد؛ تقریباً صد سال پس از مرگ خرقانی. او یکی از پرحاشیهترین و پرگفتگوترین صوفیان در تاریخ تصوف است و اهل تسنن و تشیع، با استناد به آراء و اقوال و آنچه از او روایت شده، هر کدام سعی کردهاند ابن عربی را به خود منتسب کنند.
توجه عجیب او به عشق، زن و عالم خیال و ترکیبی از این سه، مزید بر علت شده است و عشق ـ محوری، چه در گفتار و چه در سیره، او را به واقع از همۀ صوفیان عالم متمایز میکند. آخر این همه عشق؟! آدم، در نهایت به این نتیجه میرسد که ابنعربی بیش از هر چیز در تمام طول حیات خود، در پی سُکنی گزیدن در سایهساری زنانه بوده است. زنی والاتر از زن، زنی سوررئال، زنی که وصف میشود اما به دست نمیآید! این فَرازن، چیزی بالاتر از یک زن عادی است و عشق ابن عربی، بویی از شهوت ندارد. او در کل، هر جا که لغزیده، محکمتر برخاسته است. اصلاً لغزیده تا بتواند توبه کند و بازگردد. آن جا که نزد فردریک، شراب مینوشد، میبینیم که راهش به گورستانی متروک منتهی میشود و پنج روز در گوری خالی به توبه مینشیند و پاکتر بیرون میآید. عشق والای او به نظام، دختر زاهرِ اصفهانی (شیخ مکینالدین) هم به وصال نمیرسد و دست آخر می بینیم که نظام، نه یک زن معمولی که بخشی از سلوک و تعالی روح اوست.
توجه به ابتلای واضح ابن عربی به وسواس فکری هم جالب است. چیزی در هیئت وسواس گناه، وسواس خطا، وسواس خطوط و رنگها، وسواس نتخاب کاغذ و قلم و ... متجلی است. همچنین ابتلای او به افسردگی ماژور، پس از ناامیدی از وصل نظام، به زیبایی و مهارت، توسط نویسنده، توصیف شده است.
خیالک فی عینی و ذکرک فی فَمی و مثواکَ فی قلبی فأین تغیب؟
ذهن رؤیازدۀ ابن عربی، ذهن جذابی است. او رؤیا را به زاهدان، مانند میکند و معتقد است همانسان که جنین در زهدان، تکوین مییابد، «معنا» نیز در رؤیا شکل میگیرد. بنابراین، رؤیا، نوعی اتحاد با عالم غیب است که تصور جدیدی از جهان به دست میدهد. رؤیا، از زمان و مکان فراتر میرود و رؤیای ابن عربی، اصل و ذاتِ ابداع و آفرینش است.
محمدحسن عَلوان، نویسنده و رماننویس جوان عربستانی است که دارالساقی بیروت، آثار «قُندُس» ـ نامزد جایزۀ ادبی بوکر 2013 ـ «سقفالکفایه»، «طوقالطهارۀ» و «صوفیا» را از او منتشر کرده است. این کتاب را علوان در سال 2017، در تورنتو به پایان برده و همان سال، به خاطر این رمان، برندۀ جایزۀ بوکر شده است.
علوان در «موتِ صغیر» با تکیه بر آنچه ابن عربی خود در «فتوحات مکیه»، دربارۀ خویش نقل کرده، اثری آفریده که نهتنها یک بیوگرافی کامل محسوب میشود، بلکه با روایتی جذاب و زبانی روان و شیرین، داستانی کامل و کمنقص است. او درست آنجایی که باید، اطناب کرده و شرح داده و مانده و آنجا که باید، موجز و مختصر، گذشته است.
کتاب شامل چندین سِفر است و از این جهت ما را به یاد ساختار کتابهای آسمانی میاندازد ـ اَسفار ـ . از دیگرسو، کل داستان، به طور منظم توسط «روایتهای موازی»، شکسته میشود. روایتهایی که اینگونه تدوین شدهاند تا سیر آن نسخۀ خطی خودنوشت ابن عربی را ـ در این کتاب ـ از زمان مرگ او تا سال 2016، قرن به قرن نشان دهند که کتاب از کجا به کجا رفته و چگونه در کتابخانههای دربار، مزارها و قبّهها و بارگاهها دستبه دست گشته و شاهد چه ماجراهایی بوده و چگونه و چرا.
پربازدید ها بیشتر ...
ایران در آینۀ شعر روس
میخاییل سینلنیکوفاین کتاب برگرفته از کتاب «ایران و درونمایههای ایرانی در شعر شاعران روس» اثر میخاییل سینلنیکوف شاعر
گزارشهایی دربارۀ مختصر عملیاتی در جنوب ایران: رویارویی نظامی بریتانیا و ایل قشقایی در بهار و تابستان 1918 م/ 1336 هـ.ق
سر پرسی سایکس، کلنل ای.اف. اورتون و دیگرانآنچه در این کتاب آمده، مجموعهای از گزارشهای فرماندهان بریتانیایی رشتهعملیاتی است که در بهار و تاب