معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب نخستين کتاب بروس فينک و يکي از اساسي‌ترين کتاب‌ها در زمينۀ روانکاوي لاکاني است. اين کتاب نظريۀ از بنياد نويي را دربارۀ سوژه و سوبژکتيويته، آنگونه که در کار ژاک لاکان يافت مي‌شود، عرضه مي‌کند. شايد مايۀ شگفتي باشد، اما لاکان ــ همچون دکارت، کانت، و ديگر متفکران بزرگ مدرنيته ــ سوژه را باور دارد: سوژۀ لاکاني «انسان کامل» نيست، بلکه ناتمام است و فقدان دارد، فقدان و دوپارگي خويش را مي‌پذيرد و در عين حال مي‌داند که ديگري نيز ناتمام است و فقدان دارد. اين سوژه همواره در رابطه و در کشاکش با ديگري است؛ غالباً اسير آن، اما گاه امکان‌ناپذير روي مي‌دهد و ديگري را تغيير مي‌دهد، از نو مي‌آفريند. اين سوژه علتي در جهان فراسو ندارد، بلکه به‌مثابه علتِ خويش پا به هستي مي‌گذارد. از ژوئيسانس خود دست نمي‌کشد، بل مسئوليتِ ژوئيسانسِ خويش را به گردن مي‌گيرد. اين سوژه غالباً اسير زبان است؛ نمي‌تواند يکبار و براي هميشه دست از زبان و خويشتن‌پرستي بشويد، به درجۀ ارادت نايل آيد، و تا ابد پاک بماند و آسوده از شکنجۀ زبان. سوژه‌ي لاکاني فقط آنگاه مي‌تواند از زبان فارغ شود که پيشاپيش بدل به تفاله‌اي شده که براي زبان ناگُواردني ا‌ست.

در بخش یکم این کتاب بررسی به غایت گستردۀ لاکان دربارۀ «دیگربودگی» به مثابۀ آنچه با سوژۀ هنوز مشخص‌نشده بیگانه یا خارجی است ردگیری شده است. آن دیگربودگی گسترۀ فراخ دور از ذهنی را دربرمی‌گیرد، از ناخودآگاه (دیگری به مثابۀ زبان) و اگو (دیگری خیالی) و دیگری به مثابۀ میل (اگوایده‌آل) گرفته تا سوپراگوی فرویدی (دیگری به مثابۀ ژوئیسانس). با این همه دقیقا گسترش مفهوم ساختار یا دیگربودگی در کار لاکان تا بیشترین دامنۀ دسترسی‌اش است که اجازه می‌دهد تا دریابیم که ساختار در کجا باز می‌ایستد و چیزی دیگر می‌آغازد، چیزی که به مخالفت با ساختار برمی‌خیزد. در کار لاکان آنچه به مخالفت برمی‌خیزد، دوگانه است: سوژه و ابژه.

در بخش دوم این کتاب نشان داده می‌شود که لاکان در دهۀ 1950 با دورشدن از برداشت‌های پدیدارشناختی اولیه‌اش، سوژه را به عنوان موضعی تعریف می‌کند که نسبت به دیگری به مثابۀ زبان یا قانون اتخاذ می‌شود؛ به عبارت دیگر سوژه رابطه‌ای است با نظم نمادین. اگو در چارچوب گسترۀ خیالی تعریف می‌شود، در حالی که سوژه به معنای دقیق کلمه اساساً موضع‌گیری در رابطه با دیگری است. هم‌پای تکامل برداشت لاکان از دیگری، سوژه به مثابۀ ایستاری بازمفهوم‌پردازی می‌شود که نسبت به میل دیگری اتخاذ شده است، تا آنجا که میل، میل سوژه را برمی‌انگیزد، یعنی به مثابۀ ابژۀ a عمل می‌کند. با تأثیرپذیری بیشتر از کار اولیۀ فروید و پراتیک روان‌کاوانۀ خویش، لاکان آغاز می‌کند آن چیزی را دریابد که در رابطه با آن سوژه ایستاری را به مثابۀ تجربۀ نخستین لذت/رنج یا تروما اتخاذ می‌کند.

اما ابژه که در بخش سوم این کتاب به‌تفصیل دربارۀ آن بحث می‌شود، دوشادوش نظریۀ سوژه تکامل می‌یابد. درست همان‌طورکه سوژه نخست به مثابۀ ایستاری نگریسته می‌شود که نسبت به دیگری، و سپس نسبت به میل دیگری اتخاذ شده است به مثابۀ ابژه نخست به مثابۀ دیگری‌ای نگریسته می‌شود که مثل خود آدمی است و در نهایت با میل دیگری یکی انگاشته می‌شود.

نظریۀ لاکان دربارۀ ابژه به مثابۀ علت میل و نه به مثابۀ چیزی که کمابیش می‌تواند میل را ارضا کند، به ما اجازه می‌دهد تا پاره‌ای از نوآوری‌های لاکان در تکنیک تحلیلی را دریابیم. لاکان موضع روانکاو را بر حسب دو نوع نقش متفاوت بازمفهوم‌پردازی می‌کند: نقش‌هایی که روانکاو باید از پذیرفتن آنها بپرهیزد (نقش‌های دیگری خیالی، و دیگری حکم‌کننده و دانای مطلق که در رهیافت‌های روان‌شناسی اگو نهفته است) و نقشی که روانکاو باید در فانتزی سوژه ایفا کند (نقش ابژۀ a) تا موجب شود روان‌کاوی‌شونده علت‌های خارجی‌ای را که به وی هستی دادند، هر چه بیشتر سوبژکتیو کند.

پیوست‌ها مطالبی را دربرمی‌گیرند که برای حفظ جریان کلی بحث در فصل‌های اصلی بیش از حد فنی‌اند. آنها به مدل‌های مبسوط لاکان دربارۀ ساختار زبان مربوط می‌شوند و نیز به اثرات پدیدآمده توسط نابهنجاری‌ای که در درون زبان برمی‌خیزد.

در واژه‌نامۀ پایان کتاب نیز خواننده توضیحات کوتاهی را دربارۀ نمادهای اصلی بحث‌شده در جای‌جای کتاب خواهد یافت. لاکان این نمادها را «واحدهای ریاضی» نام می‌نهد. واحدهای ریاضی لاکان مقدار زیادی از مفهوم‌پردازی‌ها را فشرده می‌کنند و تجسم می‌بخشند و با اینکه در واژه‌نامه کوشیده شده مهم‌ترین جنبه‌های آنهاخ هلاصه شود، کاربرد درست آنها مستلزم درک دقیق و همه‌جانبۀ چارچوب نظری لاکان است.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت مترجم

پیش‌گفتار

بخش یکم: ساختار: بیگانه‌شدگی و دیگری

فصل یکم: زبان و دیگربودگی

فصل دوم: ماهیت اندیشۀ ناخودآگاه، یا نیمۀ دیگر چگونه «می‌اندیشد»

فصل سوم: کارکرد آفرینش‌گر واژه: امر نمادین و امر واقعی

بخش دوم: سوژۀ لاکانی

فصل چهارم: سوژۀ لاکانی

فصل پنج: سوژه و میل دیگری

فصل ششم: استعاره و پیش‌جویی سوبژکتیویته

بخش سوم: ابژۀ لاکانی: عشق، میل، ژوئیسانس

فصل هفتم: ابژۀ (a): علت میل

فصل هشتم: چیزی به نام رابطۀ جنسی در کار نیست

بخش چهارم: جایگاه گفتمان روان‌کاوانه

فصل نهم: چهار گفتمان

فصل دهم: روان‌کاوی و علم

پس‌گفتار

پیوست یکم: زبان ناخودآگاه

پیوست دوم: تعقیب‌کردن علت