شکلگیری تئاتر رئالیستی در ایران و چند مقالۀ دیگر
خلاصه
این کتاب دربرگیرندۀ چهار مقاله در حوزۀ تئاتر ایران است. در سه مقالۀ نخست سعی شده به علت بنیادین شکلگیری تئاتر رئالیستی، هنرستان هنرپیشگی و نمایش کمدی غربی در ایران پرداخته شود. در مقالۀ آخر نیز منبعی جامانده در پژوهشهای تئاتر دورۀ قاجار مورد بررسی قرار گرفته است.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
این کتاب دربرگیرندۀ چهار مقاله در حوزۀ تئاتر ایران است. در سه مقالۀ نخست سعی شده به علت بنیادین شکلگیری تئاتر رئالیستی، هنرستان هنرپیشگی و نمایش کمدی غربی در ایران پرداخته شود. در مقالۀ آخر نیز منبعی جامانده در پژوهشهای تئاتر دورۀ قاجار مورد بررسی قرار گرفته است.
با سقوط رضاشاه، فضای فکری کشور تحت تأثیر حزب توده که مبلّغ اندیشههای کمونیسم بود، تغییر یافت. میهنپرستی افراطی و شاهپرستی جای خود را به یک ایدئولوژی جهانی بخشید که در آن ملیت و وطن کمرنگ میشد و مسائل بشری به طور عمده مورد نظر روشنفکران قرار میگرفت. در پی این دگرگونیها، تئاتر نیز دچار تغییر شد و از نمایش و نمایشنامههای پرورش افکاری فاصله گرفت. با ترجمۀ آثاری چون «باغ آلبالو»ی چخوف، «کسب و کار میسیز وارن» اثر برنارد شاو و بسیاری آثار دیگر که در مجلاتی چون «پیام نو» منتشر میشد و کاهش نگارش متون نمایشی تاریخی با توجه به ضرورت زمان اجرای آثار رئالیستی مورد نظر قرار گرفت. در این بین نخستین کسی که به طور جدی به اجرای آثار رئالیستی پرداخت، عبدالحسین نوشین بود. او را میتوان مهمترین و تأثیرگذارترین چهرۀ تئاتر ایران از سقوط رضاشاه تا کودتای 28 مرداد دانست. او با ترجمه و به صحنه بردن آثار کمابیش رئالیستی همچون «روسپی بزرگوار» اثر ژان پل سارتر، «توپاز» اثر مارسل پانیول، «مستنطق» اثر جی. بی. پریستلی و آثاری دیگر، اجرای آثار رئالیستی را در تئاتر ایران باب کرد. بعد از نوشین، در فضای خفقانآور بعد از کودتای 28 مرداد، شاهین سرکیسیان مسیری جدید برای تئاتر ترسیم کرد. او که نه امکانات نوشین را داشت و نه اتوریتۀ او را، با عشق مثالزدنیاش به تئاتر، مهمترین خدمات را به تئاتر و اجرای آثار رئالیستی انجام داد. سرکیسیان با معرفی نمایشنامهنویسان جدید تئاتر جهان و تأکید بر واقعگرایی در اجرا، سهم مهمی در شکلگیری تئاتر نوین ایران داشت. در اواخر دهۀ 30 مصطفی اسکویی یکی از شاگردان نوشین با همراهی همسرش مهین اسکویی، «تئاتر آناهیتا» را تأسیس کرد و در مدت کوتاهی متون نمایشی رئالیستیای چون «تراموایی به نام هوس» اثر تنسی ویلیامز، «خانۀ عروسک» اثر ایبسن و ... را به روی صحنه برد. «تئاتر آناهیتا»با اجراهای درخشان این متون، گام مهمی در راه تئاتر رئالیستی ایران برداشت. در اولین مقالۀ این کتاب ضمن مروری بر زندگی نوشین، سرکیسیان و اسکویی، به بررسی اقدامات این سه هنرمند در راه شکلگیری تئاتر رئالیستی در ایران در دهۀ 20 و 30 پرداخته شده است.
آنچه رضاشاه در هنگام بهدست گرفتن زمام ایران با آن مواجه بود، کشوری بود فاقد ارتش و فاقد سازمانهای نوین که بتواند به امور جاری و روزمرۀ مردم بپردازد؛ در واقع غیاب تمام و کمال دولت، ادارهکنندۀ کشور. در دومین مقاله ابتدا به اوضاع سیاسی، مذهبی و فرهنگی عصر رضاشاه پرداخته شده و در ادامه معرفی نمایشنامهنویسان در این دوران آورده شده است که به ترتیب عبارتند از: رضا کمال شهرزاد، گریگور یقیکیان، سیدعلی نصر، صادق هدایت، حسن مقدم، ذبیح بهروز، میرزادۀ عشقی، حبیبالله شهریار (مشیر همایون)، علینقی وزیری. در ادامه روند شکلگیری «سازمان پرورش افکار» بررسی شده است. در پایان مقاله نیز تاریخچۀ آموزش تئاتر در ایران تا پیش از تأسیس هنرستان هنرپیشگی و ضرورت تأسیس این هنرستان تبیین شده است.
رویارویی ایران با غرب در دورۀ قاجار، زمینۀ ایجاد دگرگونیهای وسیع سیاسی و اجتماعی را در ایران فراهم آورد و حیات ایرانیان را دستخوش تغییرات بنیادین نمود. در این دوره سنتهای کهن در تقابل با تجدد نوظهور قرار گرفت. تجدد و پدیدههای وابسته به آن باوجود مقاومت استبداد حاکم، بهتدریج درون فرهنگ ایران نفوذ کردند. یکی از این پدیدهها نمایش غربی بود. این هنر ابتدا در هیئت متن نمایشی و سپس در قالب اجرای صحنهای عرضه شد. اما بعد از گذشت بیش از 150 سال علت تأسیس نمایش غربی در ایران هنوز در هالهای از ابهام قرار دارد. در سومین مقالۀ این کتاب نویسنده کوشیده با روشی نظاممند، شکلگیری این پدیده را در بستر تحولات سیاسی و اجتماعی حاکم بر زمانه یعنی در ارتباط با زمینههای فکری انقلاب مشروطه مورد بررسی قرار دهد. از اینرو این پژوهش با اتخاذ رویکردی بینارشتهای، نمایش غربی را در پیوند با زمینههای جامعهشناختی و تاریخی مورد تحلیل قرار داده است.
در راه تدوین تاریخ تئاتر ایران بسیاری از منابع مغفول مانده است. از جملۀ این متون به مکالمۀ سیاح ایرانی با شخص هندی، رسالۀ شوخ و شیخ، نمایشنامۀ خان دماوند و رسالۀ خلسه باید اشاره کرد. اگر کوشش شود تا منابع جدیدی برای تئاتر ایران مورد شناسایی قرار بگیرد، آنگاه میتوان آنها را در کنار منابع پیشین قرار داد و تاریخی نسبتا دقیق برای تئاتر ایران به رشتۀ تحریر درآورد. از جمله متونی که تاکنون مورد بررسی قرار نگرفته، رسالۀ «یک پرده از اسرار انحطاط ایران یا خوابنامه یا خلسه» نوشتۀ محمدحسن خان اعتمادالسلطنه است. در مقالۀ پایانی کتاب بعد از گفتاری چند دربارۀ شخص نگارنده، به بررسی این متن پرداخته شده است.
فهرست مطالب کتاب:
شکلگیری تئاتر رئالیستی در ایران در دهههای 20 و 30
ضرورت تأسیس هنرستان هنرپیشگی و تأثیر آن بر تئاتر ایران در عصر رضاشاه
تأثیر زمینههای فکری انقلاب مشروطه در پیدایش نمایش کمدی غربی در ایران
بررسی رسالۀ خلسه مشهور به خوابنامه از منابع نمایشی دورۀ قاجاریه
پربازدید ها بیشتر ...
گزارشهایی دربارۀ مختصر عملیاتی در جنوب ایران: رویارویی نظامی بریتانیا و ایل قشقایی در بهار و تابستان 1918 م/ 1336 هـ.ق
سر پرسی سایکس، کلنل ای.اف. اورتون و دیگرانآنچه در این کتاب آمده، مجموعهای از گزارشهای فرماندهان بریتانیایی رشتهعملیاتی است که در بهار و تاب
منابع مشابه
بهرام بیضایی؛ زبان، هویت و قدرت
رضا ترنیانبا توجه به بررسی متن نمایشنامههای بهرام بیضایی، این کتاب بر آن است تا به کمک واژگان انسجام نحوی و
دیگر آثار نویسنده
خندۀ پنهان؛ مطالعهای در باب تأثیر متقابل زمینههای فکری مشروطه و نمایش غربی در ایران
غلامحسین دولتآبادیبیش از صد سال از ورود نمایش غربی به ایران با وجود پژوهشهای گوناگونی صورت گرفته هنوز هم چرایی تأسیس
نظری یافت نشد.