معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

اهمیت و دشواری پژوهش در فرهنگ عامه زمانی روشن‌تر می‌شود که موضوع آن یکی از شاخه‌های ادبیات، عنی ادبیات شفاهی به عنوان منبع و منشأ بسیاری از آثار بزرگ ادبیات رسمی کشور قرار می‌گیرد. مهم‌تر آنکه ادبیات شفاهی راهی است برای شناخت و تحلیل روحیات یک ملت؛ به همین دلیل تاریخ‌دانان که سال‌ها بررسی و تحلیل تاریخی فرهنگ عامیانه را کم‌اهمیت انگاشته و آن را رها کرده بودند، اینک اهمیت آن را بازشناخته و از نو به آن روی آورده‌اند و جامعه‌شناسی و جامعه‌شناسان هم پی برده‌اند که ادبیات عامیانه و سیر تحول آن منبعی برای شناخت جستارهای اجتماعی در سطح ملی و جهانی است.

سال‌هاست که گردآوری و مطالعۀ قصه‌های عامیانه در ایران رواج یافته؛ ولی تنها جمع‌آوری قصه‌ها، جز حفظ میراث فرهنگی محلی / ملی فایده‌ای ندارد و این تلاش زمانی نتیجه‌ای مضاعف خواهد داشت که قصه‌ها به روش علمی ریخت‌شناسی، طبقه‌بندی و توصیف شوند. بدین ترتیب اندیشۀ گردآوری، ریخت‌شناسی و تبیین ساختار کلی و توصیف بن‌مایه‌های ساختاری و محتوایی قصه‌های عامیانۀ آمره از سال‌های آغازین دهۀ هفتاد در ذهن نگارنده شکل گرفته که مبنای این کتاب شده است.

نام آمره به دلیل گویش خاص آمره، از دهه‌های آغازین این قرن توجه پژوهشگران را جلب کرده است. در کتاب «فرهنگ جغرافیایی» ـ مربوط به دو دهۀ بیست و سی ـ در معرفی این آمره است: «این روستا از توابع خلجستان قم، هشت کیلومتری غرب دستجرد، کوهستانی، سردسیر، شیعه، گویش: تاتی ـ فارسی، جمعیت: 1028 نفر، آب مشروبی: قنات، محصولات: بن‌شن [حبوبات]، گردو، بادام، زردآلو، صنایع دستی: قالیچه‌بافی، ابنیۀ تاریخی: چنار».

مهم‌ترین اهداف نویسنده از گردآوری و نگارش این کتاب عبارتند از:

1. جمع‌آوری، حفظ، ثبت و ضبط قصه‌های عامیانۀ آمره و نجات آنها از زوال.

2. ریخت‌شناسی، طبقه‌بندی و تحلیل بن‌مایه‌ها و ساختار کلیۀ قصه‌های عامیانۀ آمره.

3. معرفی قصه‌های عامیانۀ آمره و توصیف بن‌مایه‌های ساختاری و محتوایی گوناگون زبانی، اخلاقی ـ تربیتی، اجتماعی، سیاسی، تاریخی ـ جغرافیایی، فرهنگی، اعتقادی ـ مذهبی و .... آنها.

جمع‌آوری قصه‌های عامیانه از آن‌رو اهمیت دارد که قصه یکی از ابزار مهم شناخت آمال، آرزوها، اندیشه‌ها، باورها، امکانات و محرومیت‌ها و در مجموع زیرساخت‌های تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و ... یک جامعه است. همچنین بازنمایاندن جنبۀ ناشناخته‌ای از فرهنگ ملی ـ یعنی ادبیات عامۀ روستایی ـ به جهانیان و اثبات این نکته که ایران و روستاهای آن از نظر ادبیات شفاهی، جلوه‌های غنی ادبی و فرهنگی دارند.

این کتاب اثری پژوهشی است که پس از تحقیقات میدانی، به طبقه‌بندی و تحلیل سی قصۀ عامیانۀ روستای آمره (خلجستان قم) می‌پردازد.

در این کتاب، پس از متن قصه‌ها که به روش میدانی طی بیش از بیست سال جمع‌آوری گردیده ـ ابتدا مسیر قصه‌های جادویی بر اساس نظریه ریخت‌شناسی پراپ توصیف می‌شود، سپس شمارۀ هر قصه بر اساس نظام شماره‌گذاری آرنه/ تومپسون تعیین می‌گردد. آن‌گاه نوع قصه بر مبنای طبقه‌بندی قصه‌های ایرانی مارزلف مشخص می‌گردد.

در ادامه پس از نقل قصه‌ها، تحلیل زمینه‌های تاریخی، جغرافیایی، فرهنگی، زبانی، جامعه‌شناختی، مردم‌شناختی، دینی و مذهبی، فلسفی و روان‌شناختی آنها ارائه می‌شود و در بخش دوم کتاب نیز نمونه‌هایی از قصه‌ها به گویش آمره آمده است.

فهرست مطالب کتاب:

چهار متل به گویش آمره

پیشگفتار

مقدمه

فصل اول: مهم‌ترین مفاهیم کتاب

فصل دوم: مبنای شکل‌گیری قصه

فصل سوم: پیشینۀ آمره‌پژوهی

فصل چهارم: ویژگی‌های عمومی قصه‌های آمره

فصل پنجم: پیشینۀ قصه‌پژوهی

فصل ششم: مبانی شکل‌گیری قصه

فصل هفتم: چارچوب کتاب

فصل هشتم: جدول مشخصات راویان به ترتیب تعداد روایت

فصل نهم: طبقه‌بندی، تحلیل و بازگردانی 30 قصۀ آمره به زبان فارسی

فصل دهم: نمونه‌هایی از قصه‌ها به گویش آمره

نتیجه

منابع