۱۶۹۵
۴۸۸
رسالۀ راحۀ ‌الارواح

رسالۀ راحۀ ‌الارواح

پدیدآور: محمدصادق وقایع‌نگار مصحح: محمد جعفری (قنواتی) ناشر: علمی و فرهنگیتاریخ چاپ: ۱۳۹۶مکان چاپ: تهرانتیراژ: ۱۰۰۰شابک: 8ـ533ـ436ـ600ـ978 تعداد صفحات: ۲۳۷+۲۶

خلاصه

راحة الارواح به طور کلی در ردیف نصیحةالملوک‌ها و سیاست‌نامه‌ها قرار می‌گیرد که داستان‌های کمتری دارند و توجه مؤلفان مختلف به اصل داستان و داستان‌پردازی متفاوت است.

معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

 

در دورۀ اسلامی بسیاری از پادشاهان در دربار خود داستان‌گزارانی داشتند که در مواقع لزوم برای شاه داستان نقل می‌کرده‌اند که نام برخی از آنها در کتاب‌ها آمده است. شاهان قاجار نیز از اینگونه داستان‌گزاران داشتند؛ برای نمونه آغامحمدخان قاجار داستان‌گزاری داشت که وقتی در بستر دراز می‌کشید، برایش کتاب می‌خواند تا خواب به سراغ شاه بیاید.

راحة الارواح نیز در موقعیت و مناسباتی مشابه آنچه شرح داده شد، شکل گرفته است. هدف از تألیف این کتاب آن بوده که وقتی فتحعلی شاه به بستر خواب می‌رود، برای وی خوانده شود تا با آرامش به خواب رود. از این‌رو مؤلف بخش‌های مختلف را «راحة» نامیده است. وی در مقدمۀ کتای می‌نویسد این پادشاه همیشه در اندیشۀ گیتی‌گشایی و مملکت‌آرایی است و «پیوسته همچون بخت خود بیدار است» و هیچ‌گاه خواب را در دیدۀ حق‌بینش راه نیست. مؤلف در ادامه می‌نویسد که «قرعۀ فال به نام من بندۀ جان‌نثار، محمدصادق مروزی وقایع‌نگار برآمد. از این‌رو «حکایتی چند نگاشتم و ترتیب رساله را به یک افتتاح و بیست‌وهشت راحت و اختتامی داده مسمی به راحة الارواح نمود» با این امید که باعث راحت و آسایش «پادشاه جم‌جاه اسلام‌پناه گردد».

نویسندۀ کتاب محمدصادق مروزی از شاعران و نویسندگان دورۀ خود و اهل شاه‌جهان مرو بوده است. در پی هجوم و ویرانگری‌های بیگ‌جان ازبک، به خراسان و از آنجا به عتبات عالیات مهاجرت می‌کند. پس از اقامتی چندساله در آنجا به کاشان می‌رود و مصاحب صباحی کاشانی می‌شود. به سبب اشتهارش در نظم و نثر به دربار فتحعلی شاه قاجار راه می‌یابد و شاه سمت وقایع‌نگاری را به او می‌دهد. او در نثرنویسی بسیار متبحر بوده و گرایش به نوآوری داشته است. وقایع‌نگار بسیار مورد توجه و محبت قائم‌مقام فراهانی و عباس میرزا بوده است. در منشآت قائم‌مقام شانزده نامه از وی به وقایع‌نگار وجود دارد که در همۀ آنها احترام و محبت فراوان نویسنده به وقایع‌نگار احساس می‌شود. او بارها از سوی فتحعلی شاه و عباس میرزا به مأموریت‌های سیاسی مهم گسیل شد. شعر نیز می‌سرود و در شعر «هما» تخلص می‌کرده است.

راحة الارواح به طور کلی در ردیف نصیحةالملوک‌ها و سیاست‌نامه‌ها قرار می‌گیرد که داستان‌های کمتری دارند و توجه مؤلفان مختلف به اصل داستان و داستان‌پردازی متفاوت است. ذوق‌ورزی‌های همای مروزی، شاعربودن وی و نیز آشنایی عمیق او با ادبیات، سبک جدید او در نوشتن که باعث شده نویسندۀ تذکرۀ نگارستان دارا از وی با عنوان «مترسلی جدید السیاق» یاد کند و سرانجام این ویژگی او که در «محاورت و مجلس‌آرایی هم قدرتی لایق دارد» همه و همه دست به دست هم داده تا وجوه ادبی و داستان‌پردازی در راحة الارواح برجسته‌تر و نمایان‌تر باشد. از لحاظ ادبی آنچه این کتاب را از نمونه‌های مشابه متمایز می‌کند، نوآوری‌های مؤلف و تغییراتی است که در مأخذ اصلی خود ایجاد کرده است.

اصل داستان راحة الارواح روایتی ویژه از بخش نخست داستان برزو یا برزونامه است. وقایع‌نگار مروزی بخش نخست این داستان را روایت کرده است. اگرچه در روایت وی حوادث و اتفاقات اساسی داستان تفاوتی با روایت منظوم و روایت‌های منثور نقالان ندارد، از لحاظ ساختار و نیز نوع‌شناسی با آنها متفاوت است. همین دو مورد ویژگی‌های اساسی روایت وقایع‌نگار است؛ ویژگی‌هایی که مؤید توانایی او در داستان‌پردازی و داستان‌گزاری است.

سبک داستان‌پردازی وقایع‌نگار بیش و پیش از آنکه متأثر از ادبیات مکتوب و رسمی ما باشد، شبیه داستان‌گزاران سنتی ایران است. سبک او وجوهی از نقالی و مجلس‌گویی را به صورت توأمان با خود دارد. چگونگی آغاز کلام وقایع‌نگار شباهتی کامل با شیوۀ سخن در مجلس‌گویی به‌ویژه در سنت شیعی دارد. وقایع‌نگار در آغاز کلام خویش خطبه‌ای عربی نقل و سپس داستان اصلی را روایت می‌کند. از سوی دیگر یکی از ویژگی‌های داستان‌گزاری سنتی اعم از نقالی، مجلس‌گویی و پرده‌خوانی «مسئلۀ تداعی معانی و خواطر در شیوۀ بیانی» است. این ویژگی در روایت وقایع‌نگار نیز کاملاً نمایان است. از دیگر ویژگی‌های این سبک، زبان خاص آن است که حد فاصل زبان سادۀ گفتاری و زبان خواص است. این ویژگی نیز در داستان‌پردازی وقایع‌نگار مشهود است.

از این کتاب دو نسخۀ خطی وجود دارد؛ یکی در کتابخانۀ آستان قدس رضوی به شمارۀ ثبت 4236 با 185 برگ و دیگری در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی با شمارۀ ثبت 689 با 159 برگ. نسخۀ مجلس افتادگی‌های زیادی دارد. از این‌رو در تصحیح نسخۀ آستان قدس اساس قرار گرفته و فقط در بعضی موارد به سبب ناخوانایی به نسخۀ مجلس مراجعت شده است.

فهرست مطالب کتاب:

یادآوری

پیش‌گفتار

رسالۀ راحة الارواح

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.