معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

زبان و ادبیات فارسی آشنای مهجور این روزهای ایران و ایرانی است. امروزه بیش‌ازپیش با گسترش و پیشرفت فضای مجازی، اوضاع و شرایط نامناسب فرهنگی و رکود کتاب‌خوانی و کتاب‌دوستی، متأسفانه سطح سواد ادبی و زبانی مردم در وضعیت مطلوبی قرار ندارد. خط فارسی در حال تغییرات نرم و خزندۀ غیرعلمی و غیرطبیعی است و شکاف میان اقشار گوناگون مردم و مفاخر ادبی سرزمین‌مان در حال افزایش است. امروز به‌ندرت جوان ایرانی می‌تواند غزلی از حافظ یا سعدی را بدون غلط به انتها برساند، چه برسد به اینکه مفاهیم آن را درک کرده و با آن ارتباط برقرار کند.

در این میان دانشگاه به عنوان داعیه‌دار و متولی رشد فرهنگ و دانش، رسالت مهمی را برعهده دارد. با این حال فرصت آشنایی دانشجویان با ادبیات فارسی بسیار اندک است: تنها سه واحد در تمام دوران تحصیل؛ بنابراین سوای نقش استاد، نوع و چگونگی کتاب فارسی عمومی نیز جایگاه تعیین‌کننده‌ای در ایجاد پیوند و علاقۀ دانشجو با زبان و ادب فارسی دارد. در واقع آنچه دانشجو در کلاس درس فارسی عمومی از چهره‌های ماندگار ادب فارسی می‌خواند و می‌شنود، در برداشت و تصور او از سرتاسر پهنۀ گستردۀ ادبیات این مرزوبوم تأثیری باورنکردنی دارد. تجربه و دغدغه‌ای که برای نگارنده در نتیجۀ تدریس این واحد ایجاد شده است، دلیل اصلی نگارش این کتاب است.

در این کتاب سعی شده است به قله‌های بلند ادبیات فارسی پرداخته شده و یک یا چند نمونه از آثار ایشان به شعر یا نثر آورده شود. در انتخاب این نمونه‌ها، هدف اصلی ایجاد علاقه‌مندی در دانشجو نسبت به ادبیات سرزمین خود است؛ بنابراین کار گزینش این متون بیش از هر چیزی، وقت، ذوق و حوصلۀ نگارنده را به خود اختصاص داده است.

این کتاب شامل سه بخش اصلی و شش بخش فرعی است و این تقسیم‌بندی با توجه به سیر تاریخی ادبیات فارسی صورت گرفته است؛ بدین ترتیب که بخش‌های اصلی سه دورۀ کهن، مشروطه و معاصر را دربرمی‌گیرد و هر یک به دو بخش شعر و نثر تقسیم می‌شوند. علت ترجیح این تقسیم‌بندی، آشنایی دانشجو با سیر تاریخی ادبیات فارسی و تغییرات آهسته یا یک‌بارۀ آن است. از دیگر سو باید بپذیریم تاریخ ادبیات فارسی، تاریخ انواع ادبی نیز هست؛ به این معنا که عناصری مانند زبان، محتوا، اندیشه و قالب در متون ادبی یک دورۀ تاریخی معمولاً متفاوت با سایر دوره‌های تاریخی است.

نکتۀ دیگر اینکه برای ادبیات دورۀ مشروطه، فصلی جداگانه در نظر گرفته شده است. از این نظر که این دوره از حیث ویژگی‌های تاریخی و ادبی، به نوعی حد فاصل دوره کهن و معاصر است. در واقع ادبیات دورۀ مشروطه را نه می‌توان جزو ادب کهن دانست و نه ادب معاصر و بهتر است آن را در دورۀ گذار از سنت به دوران جدید بدانیم. همچنین به شاعران و نویسندگانی که دوران شکوفایی ایشان اساساً پس از انقلاب اسلامی ایران صورت گرفته است، پرداخته نشده است. علت این امر گستردگی، تنوع و چندشاخگی جریان‌های ادبی از دهۀ پنجاه شمسی براثر آشنایی اهالی ادبیات با مکاتب فکری و ادبی غرب و اصول و نظریه‌های نقد ادبی است. پرداختن به این دوره نه‌تنها حجم کتاب را بسیار افزایش می‌دهد، دانشجو را دچار سردرگمی در میان ایسم‌های گوناگون ادبی می‌سازد که از حوصلۀ این کتاب خارج است.

در ابتدای هر فصل و هر بخش مطالبی دربارۀ ویژگی‌های دورۀ مدنظر آمده است و سپس به بزرگ‌ترین نمایندگان آن دوره پرداخته شده است. بدین صورت که در آغاز شرح مختصری از زندگی و احوال شخصیت و سپس نمونه‌هایی از شعر یا نثر او ذکر شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

بخش یکم: ادبیات کهن

فصل یکم: شعر کهن

فصل دوم: نثر کهن

بخش دوم: شعر مشروطه

فصل یکم: شعر

فصل دوم: نثر مشروطه

بخش سوم: ادبیات معاصر (دهۀ سی تا امروز)

فصل یکم: شعر معاصر

فصل دوم: نثر معاصر

کتابنامه