معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

مطالعه و بررسی تاریخ در ایران، دارای قدمتی بسیار طولانی است. از دیرباز ایرانیان تاریخ نیاکان و پدران خود را چونان میراثی مهم نگاه‌داری کرده و با تکرار مداوم، نسل به نسل از فراموشی آن پیشگیری کرده‌اند. این روحیۀ گذشته‌نگری، فرهنگ‌شناسی و تاریخ‌دوستی سبب شده تا با تکرار ذهنیت جاودانگی ایران و یادآوری برخاستن‌های مداوم پس از شکست‌ها و مصائب، یک امید دائمی میان ایرانیان در هنگام گذر از گذرگاه‌های تاریک و صعب همواره وجود داشته باشد.

کوشش نگارنده در این کتاب بر آن بوده تا با نگرشی بر ریشه‌های کهن‌سال فرهنگ ناب ایران‌زمین، پاره‌های مهمی از تاریخ و تمدن فراموش‌شدۀ نیاکان را بازیابی نموده و در انتقال آن به نسل جوان امروزی سهمی داشته باشد. برای نگارش این پژوهش در گام نخست از «اوستا» کهن‌ترین یادگارهای بازمانده بهره برده شده است. اوستا این یادگار گرانبهایی که ایرانیان آن را در گذر هزاره‌ها، چونان شناسنامه‌ای ارزشمند ـ دربردارندۀ فرهنگ و تمدن و هنر اجدادی ـ با دقت حفظ نموده، نسل به نسل مطالبی مطالبی بر آن افزودند و چون مشعلی فروزان برای نسل‌های بعدی به یادگار گذاشتند تا فرزندان ایران‌زمین، در کوره‌راه‌های تاریک تاریخ، از آن بهره‌مند شده و نگاه‌بان مام میهن باشند. افزون بر اوستا، پاره‌ای از منابع، کتیبه ها و کتب باستانی بازمانده از دوران هخامنشیان تا ساسانیان که به‌نوعی مکمل اوستا محسوب می‌شوند، نیز با دقت بررسی شده و در این کتاب از آنها بهره‌برداری شده است. در واقع این کتاب از چند بخش مجزا اما به‌هم‌پیوسته تشکیل شده است.

در بخش کهن‌ترین اساطیر اوستایی کتاب، یشت‌ها به این ترتیب آورده شده‌اند: فروردین، مهر، آبان، خورنه، تیر، بهرام و رام. یشت واژه‌ای کهن به معنای نیایش کردن است. «یشت‌ها» سروده‌هایی بودند که برای نیایش «ایزدان آریایی» خوانده می‌شدند. در «اوستای باقی‌ماندۀ امروز» 21 یشت وجود دارد. «یشت‌ها» به لحاظ مضمون، کهن‌ترین بخش اوستا بوده و قدیمی‌ترین منبع برای بازشناسی اساطیر ایرانی محسوب می‌شوند. اولین یشت معرفی شده در این کتاب «فروردین یشت» یا «فروشی یشت» می‌باشد. این یشت، سیزدهمین یشت از یشت‌های بیست‌ویک‌گانۀ اوستا است و از لحاظ درون‌مایه و محتوا میان یشت‌های دیگر، کهن‌ترین به شمار می‌رود. این یشت در ستایش فروهر بزرگان و اشونان سروده شده است. از دیگر ویژگی‌های این یشت، یادآوری کهن‌ترین اساطیر و افسانه‌های ایرانی و نام‌بردن از قدیمی‌ترین پهلوانان و سرشناسان آریایی است.

در پایان اولین بخش، قسمت‌هایی از «یسنا» ـ از بخش‌های اوستای کنونی ـ آورده شده است. یسنا از ریشۀ «یَز» به معنای پرستش و نیایش است و واژه‌های ایزد و جشن و همین طور نام شهر یزد برگرفته از آن می‌باشند. این نسک در اوستای دورۀ ساسانی موجود نبوده است. پس از پراکندگی اوستا در سده‌های اخیر، هر آنچه از نیایش‌هایی نسک‌های گونه‌گون اوستا برجای مانده بود در کنار هم ردیف شده و نام «یسنا» را بر آن نهادند. بیشتر موضوعات آن شامل ادعیه و اوراد روزانه‌ای است که بنابر برخی گزارش‌ها مندرجات این بخش اوستا، از روحانی‌ترین نیایش های دینی زرتشتیان می‌باشد.

معرفی کهن‌ترین بندهای «وندیداد» در پایان این بخش آورده شده است. وندیداد نوزدهمین نسک از اوستای دورۀ ساسانیان است. این نسک در کنار «گاهان» تنها بخش از اوستای بیست‌ویک‌گانۀ ساسانیان سات که تقریباً سالم و دست‌نخورده به دست ما رسیده است. محتوای اصلی آن، شرح آیین‌ها و دادگزاری‌ها و قوانین جزایی و حقوق افراد و اصناف و شرح برخی مسائل شرعی پاسخ به پرسش‌های دینی است که بیشتر آنها بازماندۀ اعتقادات «مغان زرتشتی‌شده» است که از ادیان قدیم آریایی، درون دین زرتشی شده و در آن حل شده است.

در ادامۀ کتاب مباحثی چون ماتیکان یوشت فریان، اسطورۀ رستم در منابع سغدی، اسطورۀ زریادرس و اوداتیس و تاریخچۀ الفبای فارسی آورده شده‌اند.

«ماتیکان یوشت فریان» از شگرف‌ترین و دلچسب‌ترین یادگارهایی است که به زبان پارسی میانه و در زمان ساسانیان نوشته شده است. یوشت پسر ـ یا شاید از نوادگان ـ بزرگ‌زاده‌ای به نام فریان بود که در شهر «پرسش‌گزاران» زندگی می‌کرد. در اساطیر ایرانی فریان بزرگ‌مردی بود از توران‌زمین که به حمایت از زرتشت برخاست و از همین‌روی زرتشت در «گاهان» او را در شمار یاران خویش نام برده و از اهورا مزدا خواهان برکت و بزرگی این شخص و اخلاف او شد. در این کتاب ترجمه‌ای از این متن پهلوی آورده شده است.

افسانۀ رستم از کهن‌ترین روزگان میان ایرانیان رواج داشته است. در لابلای کتب قدیم ایرانی همچون بندهشن، درخت آسوریک، روستخم و سپنددات، سکسیران و احتمالا کتب دیگری از وی یاد شده است. مجموع این روایات پراکنده به دست حکیم ابوالقاسم فردوسی طوسی به نظم درآمده و برای همین حفظ شده است. اما میان روایات متعدد دربارۀ رستم، داستانی کهن و بکر نیز در دسترس است که فردوسی از آن بی‌خبر بوده و در هیچ‌یک از منابع دیگر نیز ثبت نشده است و آن روایتی از رستم است که در کشور چین یافت شده است. در این کتاب ترجمۀ فارسی این متن آورده شده است.

روایت عاشقانۀ «زریادرس» و «اوداتیس» یکی از کهن‌ترین افسانه‌های عاشقانۀ ایرانی است که با وجود تحریف‌های بسیار، اصل داستان خود را به امروز رسانیده است. در این کتاب برای نخستین بار ترجمۀ این کهن‌داستان به صورت جامع و کامل به زبان فارسی آورده شده است. پایان‌بخش کتاب نیز تاریخچه‌ و پیشینه‌ای از الفبای فارسی است.

فهرست مطالب کتاب:

* دیباچه

* کهن‌ترین اساطیر اوستایی

فروردین یشت

مهر یشت (میترا یشت)

آبان یشت

خورنه یشت (زامیاد یشت)

تیر یشت

بهرام یشت

رام یشت

یسنا

وندیداد

* ماتیکان «یوشت فریان»، اسطوره فراموش‌شده ایرانی

* اسطوره «رستم» در منابع سغدی

* اسطوره عاشقانه «زریادرس و اوداتیس» (زریر و آتوسا)

* تاریخچه و پیشینه الفبای فارسی