۱۲۴۰
۵۱۲
مدخل حماسۀ ملی ایران

مدخل حماسۀ ملی ایران

پدیدآور: لیلی ورهرام ناشر: فاطمیتاریخ چاپ: ۱۳۹۷مکان چاپ: تهرانتیراژ: ۱۰۰۰شابک: 8ـ119ـ601ـ622ـ978 تعداد صفحات: ۱۱۶+۸

خلاصه

هدف این کتاب به‌دست‌دادن تصویری کلی از مباحث اصلی حماسه‌پژوهی با تمرکز بر حماسۀ ملی ایران است که متأسفانه تاکنون در عرصۀ این مطالعات مغفول مانده است.

معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

 

در حال حاضر، بیش از هفتاد سال از انتشار کتاب تأثیرگذار «حماسه‌سرایی در ایران» اثر ذبیح‌الله صفا می‌گذرد. تقریبا هیچ‌یک از کسانی که پس از صفا به مطالعۀ حماسه‌های ایرانی پرداختند، از تأثیر نوشتۀ او بر کنار نمانده‌اند و حتی می‌توان ادعا کرد که برداشت‌های صفا از حماسه و طبقه‌بندی انواع متون حماسی فارسی توسط وی، قسمت عمده‌ای از مسیر پژوهش‌های حماسه در ایران را مشخص کرده است. اکنون گذشت زمان دوباره پرداختن به مباحث مطرح شده در حماسه‌سرایی در ایران را ضروری ساخته است. همچنین ساختار آن کتاب ـ که بحث‌های نظری دربارۀ ژانر حماسه و انواع حماسه‌ها، چگونگی تدوین حماسل ملی ایران، معرفی مختصر متون حماسی و طبقه‌بندی آنها و بنیادها و سرچشمه‌های حماسۀ ملی ایران را در کنار یکدیگر آورده است ـ نگارش کتاب‌هایی مقدماتی و متمرکز بر یکی دو مورد از این موضوعات را لازم ساخته است. این لزوم نه فقط در عرصۀ پژوهش‌های حماسی، بلکه در سایر زمینه‌های مطالعات ادبی دانشگاهی و غیردانشگاهی نیز احساس می‌شود. بر همین اساس، هدف این کتاب به‌دست‌دادن تصویری کلی از مباحث اصلی حماسه‌پژوهی با تمرکز بر حماسۀ ملی ایران است که متأسفانه تاکنون در عرصۀ این مطالعات مغفول مانده است. به اقتضای چنین هدفی تلاش شده در حد لزوم به تاریخچۀ طرح هر یک از مباحث و رویکردهای اصلی به حماسۀ ملی ایران پرداخته شود و تا حد ممکن از نقد رویکردهای متفاوت و گاه متضاد پرهیز شود.

در هر فصل کتاب، از آوردن بیش از حد اسامی افراد و آثار پرهیز شده و جز در مواقع لزوم، از زمان نوشته شدن آثار، سرگذشت پدیدآورندگان آنها و خلاصۀ داستان‌ها چیزی نیامده است. اطلاعاتی از این دست ـ که در جای خود بسیار سودمند و لازم هستند ـ استفاده از کتاب‌های مقدماتی را دشوار می‌کند و جز افزودن بر حجم کتاب حاصلی ندارد. طیف مخاطبان کتاب همۀ علاقه‌مندان به حماسه را دربر می‌گیرد. در بیان مباحث حد میانه‌ای رعایت شده تا نه موجب ملالت خوانندۀ آگاه‌تر باشد و نه خوانندۀ کمتر آشنا از دنبال کردن مطلب باز ماند.

آشنایی ما ایرانیان با مفهوم حماسه نتیجۀ مواجهۀ ما با غرب و آشنایی با تحقیقات اروپاییان بود. نخستین بار تحقیقات آنها ما را با سرچشمه‌ها و بنیاد داستان‌های شاهنامه آشنا کرد و مسائل بعدی بر سر تاریخی با اسطوره‌ای بودن آن را پدید آورد. بخش مهمی از شناخت ما از تاریخ ایران پیش از اسلام نیز در نتیجۀ پژوهش‌های جدید غربی است و باز بر اثر مطالعۀ آثار آنها بود که با اسطوره‌شناسی آشنا شدیم. ادیبان ایرانی از دیرباز به متن اصلی و مرکزی در عرصۀ مطالعات حماسی ایران یعنی شاهنامه توجه بسیار داشته‌اند و به همان شیوه‌ای که سایر متون ادبی فارسی را مطالعه و بررسی می کرده‌اند، به شاهنامه هم پرداخته‌اند و مسائل مربوط به تصحیح متن و صنایع ادبی متن را مورد توجه قرار می‌داده‌اند. از زمان صفا تا امروز نوعی تضاد و دوگانگی در عرصۀ مطالعات حماسی وجود دارد که هر از چند گاهی به گونه‌ای رخ می‌نماید.

در حال حاضر بحث بر سر مکتوب یا شفاهی بودن منابع شاهنامه و نسبت شاهنامه و سایر منظومه‌های حماسی با شعر شفاهی و بدیهه‌سرایی هم تحت تأثیر همان اختلاف نگاه غربی و ایرانی به حماسۀ ایرانی است. پژوهشگران غربی که تسلطی بر زبان فارسی نو ندارند، از زبان‌های ایرانی پیش از اسلام مثال می‌آورند و شاهنامه را با آثار حماسی اقوام و ملل دیگر مقایسه می‌کنند. از سوی دیگر، محققان ایرانی ـ که با شفاهی بودن منبع شاهنامه مخالف‌اند ـ اشتباهات غالباً فاحش غربی‌ها در فهم متون فارسی کهن را نشان می‌دهند؛ بر فارسی‌ندانی آنها، به درستی ایراد می‌گیرند و از شعر شاعران هم‌عصر فردوسی و زمانۀ او شاهد می‌آورند تا بی‌اعتباری سخن غربیان را نشان دهند گاه تا آنجا پیش می‌روند که فراموش می‌کنند، در هر حال داستان‌های حماسۀ ملی و منابع آن در دوران پیش از اسلام ریشه دارد. به همان نسبت، غربی‌ها نیز اوضاع خراسان مسلمان سدۀ چهارم هـ.ق و زمانۀ سرایش شاهنامه را از یاد می‌برند.

همچنین از نظر غربی‌ها اینکه شاهنامه و گرشاسپ‌نامه و سایر داستان‌های منظوم این‌چنینی با روایات منثور و عامیانۀ نقالان در یک طبقه قرار گیرد، مسئلۀ مهمی نیست، اما برای ایرانیان کهن‌گراتر که شعر را همیشه برتر از نثر، حتی نثرهای فاخرتر، می‌دانستند چنین چیزی قابل‌پذیرش نبود.

در این کتاب به عمد به موضوع شفاهی یا کتبی بودن شاهنامه ـ که زیر مجموعۀ مبحث مهم‌تر شکل‌گیری وتدوین حماسۀ ملی ایران است ـ پرداخته نشده است. در مقابل، به دوگانگی نظرگاه غربی‌ها و ایرانی‌ها و تأثیری که آنها بر هم گذاشته‌اند در سایر مباحث توجه شده و یکی از اهداف تألیف این کتاب، نشان دادن همین دوگانگی است. موضوع دیگری که به عمد کنار گذاشته شده، شیوۀ شاعری فردوسی و تأثیرپذیری وی از شیوۀ شاعری در ایران پیش از اسلام است. تاکنون پژوهش‌های چندانی دربارۀ این موضوع ـ و شیوه‌های شاعرای ایران باستان ـ انجام نگرفته است. گاه برخی محققان ایرانی در رد ارتباط شاهنامه با شعر شفاهی تا آنجا پیش می‌روند که فردوسی را نیز، مانند منوچهری و بسیاری قصیده‌سرایان دیگر، تحت تأثیر شعر عربی می‌دانند و فراموش می‌کنند فردوسی ـ برخلاف قصیده‌سرایان ـ الگوی قصاید عربی را پیش چشم نداشته است و چه بسا بتوان شباهت‌های میان شاهنامه و قصاید معاصرش را به گونه‌ای دیگر تعبیر کرد.

تأکید اصلی این کتاب بر رویکردهای مختلف نسبت به مسائل اصلی حماسۀ ملی ایران است، لذا به نام بسیاری اشخاص اشاره نشده است؛ البته این امر به معنی نادیده گرفتن کوشش‌ها و پژوهش‌های آنها در زمینۀ مطالعات حماسی نیست. در این کتاب از حاصل تحقیقات بسیاری افراد ـ حتی اگر نویسنده با روش و نتیجۀ پژوهش آنها کاملاً مخالف بوده ـ استفاده شده است که امکان ذکر نام ایشان در کتابنامه نبوده است.  

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: ژانر حماسه

فصل دوم: حماسه در ایران

فصل سوم: بنیادهای حماسۀ ملی ایران

فصل چهارم: اسطوره، حماسه، تاریخ

فصل پنجم: حماسه و عرفان

مؤخره

کتابنامه

نمایه

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

شکونتلا

شکونتلا

کالی داسه

جهانیان کالی داسه را به نام شاعر «شکونتلا» می‌شناسند. هندیان همواره خود شیفتۀ این اثر بوده‌اند؛ چه د

منابع مشابه بیشتر ...

ادبیات نزد افلاطون

ادبیات نزد افلاطون

غلام‌رضا اصفهانی

این کتاب صرفاً درآمدی کوتاه بر نگرگاه افلاطونی به ادبیات خوانده می‌شود که در پی خوانش چهار دیالوگ گر

مدخل داستان معاصر فارسی (1274 ـ 1384)

مدخل داستان معاصر فارسی (1274 ـ 1384)

محمد راغب

این کتاب فهرستی است کوتاه که تنها اندکی از بسیار تاریخ ادبیات داستانی معاصر ایران را نشان می‌دهد. در