معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب جلد نخست از مجموعه‌ای دربارۀ لف تالستوی، نویسندۀ پرآوازۀ روس است که گاه تصور می‌کنیم خوب می‌شناسیمش. در طرحی پژوهشی با نام «عصر طلایی» که به هفت تن از نویسندگان بزرگ روس اختصاص یافته است، هدف آن است که هر یک از این نویسندگان از دو منظر ریشه‌شناسی فلسفی آثارشان و جامعه‌شناسی ادبیات بررسی شوند.

یکی از مهم‌ترین مفاهیم موجود در آثار و اندیشه‌های لف تالستوی «مرگ» است. شاید به تعبیری حتی می‌توان وی را فیلسوف «مرگ‌اندیش» نامید. در تمام آثار این نویسنده، پرداخت و نگاه فلسفی به مرگ کاملا محسوس و همواره از اصلی‌ترین پیرنگ‌های داستانی اوست. نکتۀ درخور توجه مرگ‌اندیشی همیشگی تالستوی و چرایی شکل‌گیری تا این اندازه پررنگ چنین دغدغه‌ای در ذهن او و بررسی جهان‌بینی‌اش نسبت به مرگ است. اما از سوی دیگر در واپسین سال‌های قرن بیستم، کتاب «تنهایی دم مرگ» اثر نوربرت الیاس منتشر شد. در این سال‌ها دیگر نظریات الیاس در مجامع آکادمیک پذیرفته شده و بسیاری به نظریاتش و مهم‌ترین کتابش «فرایند گسترش تمدن» روی آورده‌اند. الیاس نوع نگاه سزاوار و گلادیاتور دوران پیشامدرن به مرگ را متفاوت با نگاه و کنش انسان‌های مدرن در قبال مرگ می‌داند و این همان است که وبر در مقالۀ «علم به مثابۀ حرفه» می‌نویسد؛ یعنی تمایزگذاری مرگ در دوران پیش و پس از مدرنیته. اینها نشان از تأثیرگذاری وبر بر آرای الیاس دارد. از طرف دیگر می‌توان گفت الیاس ملهم از تالستوی نیز می‌باشد. این الهام‌گیری هم به شکل مستقیم ـ از رهگذر مطالعۀ آثار او ـ و هم به شکل غیرمستقیم ـ از طریق حلقۀ واسطی همچون وبر ـ صورت گرفته است. نوربرت الیاس در «تنهایی دم مرگ» داستان «ارباب و بنده» تالستوی را تحلیل می‌کند و از آن برای نظریه‌پردازی خود دربارۀ معناداری زندگی و مرگ و همچنین تشابه نوع زیستن و نوع مرگ استفاده می‌کند. مسئلۀ اصلی فصل اول این کتاب مشابهت‌های بسیار میان مرگ‌اندیشی لف تالستئوی و نوربرت الیاس است. نکات مهمی در «تنهایی دم مرگ» مطرح می‌شود که بسیار قابل تطبیق است با مرگ‌های موجود در داستان‌های تالستوی.

در فصل دوم کتاب آرای تالستوی و زیگموند فروید بررسی شده است. در ابتدای این نوشتار دربارۀ چرایی کنار هم نشستن نام این دو مطالبی بیان شده است؛ چراکه هنگامی که فروید هنوز نوجوان است، تالستوی میان‌سالی است که آثار بزرگش را نوشته و در روسیه و اروپا نامش مطرح شده است. آن هنگام که در نخستین سال قرن بیستم اولین مقالات فروید منتشر می‌شود، داستان‌نویس پیر تنها نه سال تا مرگش فاصله دارد. مسئلۀ اساسی و مشترک، شناخت رنج و فهم آن است. در نتیجه باید گفت این داستان‌نویس و روان‌کاو را نه تأثیر و تأثرات مستقیم بر افکار و نوشته‌های یکدیگر بلکه تشابه اندیشه و توجه خاص به مفاهیمی یکسان به هم پیوند می‌دهد. از جملۀ این مفاهیم «رنج زیستن» و «تمدن» است. عصر زندگی تالستوی و فروید عصر حیرت‌زدایی است؛ عصری پر از آشوب و رخداد، مملو از خشونت و عقلانیت، سراسر امید و ناکامی؛ عصری که آبستن چنان رخدادهای مهمی است که هر متفکری را مبهوت و وادارش می‌کند به آن بیندیشد. تالستوی و فروید نیز در مواجهه با جهان نوین از دیگر متفکران مستثنی نیستند؛ آنها نیز به اندیشیدن و تحلیل و نگارش دربارۀ جهان جدید روی می‌آورند. در این فصل پس از روشن‌شدن مسئلۀ مهم تالستوی و همچنین چرایی اهمیت بررسی هم‌زمان تالستوی و فروید، مسئلۀ سومی طرح شده و آن اینکه: چیستی مشابهت نظریات این دو دربارۀ این مسائل و راهکارهایشان و علت به‌وجودآمدن این قرابت فکری.

فروید در قبال رنج و پاسخ پرسش «هدف هستی چیست؟» که همان سؤال مهم تالستوی در «اعتراف من» است، راهکارهایی را که در حکمت‌های گوناگون بیان شده‌اند یا انسان‌ها آنها را ناخودآگاه اختیار می‌کنند تشریح می‌کند. فروید این راهکارها را برای تمام آدمیان به صرف انسان‌بودن بیان می‌کند؛ اما تالستوی وجوه طبقاتی به آن می‌بخشد و بیشتر این مسائل و دسته‌بندی را برای طبقۀ خویش، یعنی طبقۀ اشراف و ثروتمندان بیان می‌دارد. در ادامۀ این فصل چهار راهکار فروید و تطبیق آن با آثار تالستوی آمده که این چهار راهکار عبارتند از: آزادسازی کامل سائق‌ها و در واقع پیروی کامل از همان اصل لذت، کشتن سائق‌ها، والایش سائق‌ها و دشمن‌انگاری واقعیت و دوری از آن.

ضمیمۀ این کتاب نیز نوشتاری دربارۀ جنگ است. در این نوشتار به چرایی آغاز جنگ‌ها پرداخته شده و نظریات فروید و تالستوی در آثارشان در این‌باره بررسی شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: تالستوی و الیاس؛ تنهایی دم مرگ و مرگ ایوان ایلیچ

فصل دوم: تالستوی و فروید؛ رنج زیستن

ضمیمه: نوشتاری دربارۀ جنگ