معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

رومن یاکوبسن زبان‌شناس برجستۀ روسی بود. در توصیف وی تنها به این عنوان اکتفا کرد؛ چراکه او صرفاً زبان‌شناس نبود. دامنۀ مطالعات وسیع وی در شعرشناسی، ادبیات، نقد ادبی، فولکلور، دستور زبان روسی، ترجمه و موضوع‌های جدیدی چون زبان‌پریشی و .... دلیلی خواهد بود که وی را چهرۀ برجستۀ زبان‌شناسی قرن بیستم بدانیم که در کنار زبان‌شناسانی چون فردینان دوسوسور و نوام چامسکی به اسطوره‌ای بدل شده است. نگاهی به آثار و نوشته‌های وی نشان از اطلاع وی از چند زبان، شناخت و تسلط‌اش به رشته‌های متعدد مرتبط با زبان و ادبیات دارد.

در این کتاب تنها به معرفی کوتاه یاکوبسن و اهمیت اندیشه‌هایش و آثاری که به چاپ رسانده و همچنین آثاری که دربارۀ نوشته شده‌اند، اشاره‌ای کوتاه شده است. سپس محتوای نامه‌های وی در سال‌های فعالیت خود و برخی نامه‌های عاشقانه (خصوصی) اش بررسی شده و در بخش پایانی نمونه‌هایی از نامه‌های وی آمده است.

در بخش اول به زندگی و اندیشه‌ها و آثار یاکوبسن پرداخته شده و برخی از آنها به عنوان نمونه آورده شده است. یاکوبسن در طول مدت فعالیت‌اش به عنوان زبان‌شناس و پژوهشگر حوزۀ ادبیات، مقالات و نوشته‌های بسیاری به چاپ رساند.  چندان علاقه‌ای به تألیف کتاب نداشت؛ از این‌رو بسیاری از کتاب‌هایی که به نام وی چاپ می‌شد، در واقع مجموعۀ نوشته‌هایش اعم از مقالات و سخنرانی‌هایی است که برخی از آنها به کوشش همسرش کریستینا و استفان رودی و دیگران به چاپ رسیده است. نخستین نوشتۀ جدی او با عنوان «شعر جدید روس» در سال 1921 به چاپ می‌رسد. البته خود یاکوبسن تاریخ این اثر را سال 1924 ذکر می‌کند. وی در این نوشته به اشعار خلبنیکوف ـ شاعر معاصر روس ـ می‌پردازد.

با نگاهی به زندگی، اندیشه‌ها و فعالیت‌های یاکوبسن می‌توان چهار دوره را برای فعالیت‌های وی در نظر گرفت: دورۀ اول فعالیت در حلقۀ زبان‌شناسی مسکو است که سال‌های 1914 تا 1920 را دربر می‌گیرد. در این دوره یاکوبسن را شیفتۀ مسائل روز و جریان‌های جدید ادبی می‌بینیم. سعی دارد با یاری‌گرفتن از برخی مفاهیم زبان‌شناختی به تحلیل شعر و کشف روابط درونی آنها بپردازد. دیدگاه وی در این دوره بیشتر می‌تواند با بینش فرمالیسم روسی همسویی داشته باشد.

دورۀ دوم بین سال‌های 1920 تا 1939 (آخرین سال اقامت در پراگ) است. در این دوره چهرۀ برجسته‌تری از وی دیده می‌شود. در سال 1926 حلقۀ زبان‌شناسی پراگ را به همراه متسیوس و ... شکل می‌دهد و فعالیت‌های مهمی را در این حلقه انجام می‌دهد. در این دوره چند اثر مهم از وی منتشر می‌شود که نشان از زبان‌شناسی آتیه‌دار و شعرشناسی باذوق و پراستعداد وی دارد.

دورۀ سوم از سال 1939 تا 1949 را دربر می‌گیرد. از زمانی که از پراگ خارج می‌شود تا وقتی که در دانشگاه هاروارد کرسی تدریس به وی واگذار می‌گردد. در این دوره اندیشه‌های وی در حوزۀ زبان‌شناسی و بوطیقا تحکیم یافته و به موضوعات جدیدی چون زبان‌پریشی کودک می‌پردازد و سعی دارد قواعدی را برای آن استخراج کند. همچنین در این دوره تأثیر اندیشه‌های وی در انتقال سنت ساختارگرایی از اروپا به آمریکا مشاهده می‌شود.

دورۀ چهارم از سال 1949 تا پایان عمر وی را شامل می‌شود. تدریس در دانشگاه هاروارد، ام.آی.تی و پرداختن به موضوعات و رشته‌های دیگری چون اطلاع‌رسانی و ارتباطات، عصب‌شناسی زبان و .... در این دوره از زندگی وی رخ می‌دهند. با نگاهی به مقالات و آثار وی می‌توان دید که این دوره، دوره‌ای پربار در زمینۀ نشر مقالات و آثار برای یاکوبسن است. در پایان بخش اول مهم‌ترین حوادث زندگی یاکوبسن از تولد تا مرگ و برخی حوادث مرتبط با زندگی وی در نگاهی اجمالی بررسی شده است.

در بخش دوم از این کتاب به بررسی نامه‌های یاکوبسن و البته برخی دیگر از نامه‌هایی پرداخته شده که دوستانش به وی نوشته‌اند. بررسی این نامه‌ها نکاتی را در درک اوضاع آن زمان چک و روسیه و شرایطی که یاکوبسن در این کشورها داشت و همچنین برخی مسائل دربارۀ زبان‌شناسی و همکاری بین زبان‌شناسان نسل آن زمان روشن خواهد کرد. با اینکه بسیاری از نامه‌های یاکوبسن هنگام عزیمت یا به عبارتی دقیق از فرار از چک‌اسلواکی از بین رفته، هنوز نامه‌های متعددی از وی باقی است. از این منظر می‌توان به لحاظ زمانی نامه‌های یاکوبسن را به دو دسته تقسیم کرد: دستۀ اول نامه‌هایی که پیش از جنگ جهانی دوم نگاشته شده‌اند و دستۀ دوم نامه‌هایی که به زمان اقامت وی در آمریکا مربوط می‌شود.

فهرست مطالب کتاب:

پیشگفتار

یک زبان‌شناس روسی، همین!

دربارۀ یاکوبسن و اندیشه‌هایش

بررسی مکاتبات یاکوبسن

منابع

نمایۀ نام‌ها