معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

مطالعۀ متون کهن فارسی و داستان‌های عامیانه اصلی بسیار مهم در شناخت تاریخ زندگی یک قوم است و از زوایای گوناگون درخور مطالعه و بررسی؛ از جمله می‌توان آنها را از دیدگاه اجتماعی ارزیابی کرد. این بررسی‌ها ما را با آداب و رسوم و آیین‌ها و اعتقادات مردم گذشته، تحولات اجتماعی، دگرگونی باورها و تداوم برخی از سنت‌ها آشنا می‌سازد.

راویان داستان‌های عامیانه این قصه‌ها را در گذر زمان از یکدیگر آموخته و سینه به سینه نقل کرده‌اند. داستان به اقتضای زمان و تحول اوضاع جامعه، هر بار رنگی تازه به خود می‌گیرد تا برای شنوندگان غریب و ناآشنا نباشد. داستان سمک عیار نیز از این حکم بیرون نیست. این داستان بلند شامل نکته‌های بسیاری دربارۀ اوضاع اجتماعی و اداری و آداب و رسوم است. این کتاب بر آن است با معرفی گوشه‌هایی از فرهنگ عامۀ گذشتگان ـ از جمله آداب و رسوم عیاران، پادشاهان و دربار، جشن‌ها و عزاداری‌ها، آداب مهمانی و معاشرت ـ مجموعه‌ای از ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی را در جامعه‌های سنتی ایران با بیان نمونه‌هایی از آن در داستان سمک عیار به دست دهد.

شناخت جلوه‌های فرهنگ عامه در این کتاب موضوعی درخور تحقیق است تا به این سؤالات پاسخ داده شود: 1. آیا سمک عیار، به منزلۀ داستان عامیانۀ کهن، از آداب و رسوم و سنت‌های جاری جامعه برخوردار است؟ 2. مؤلف سمک عیار از کدام یک از عناصر فرهنگ عامه بهره جسته و تا چه حد استفاده کرده است؟ 3. کدام یک از این عناصر همچنان در میان مردم این زمانه رایج است؟

سمک عیار ما را با جامعه‌ای پویا و زنده روبرو می‌کند؛ جامعه‌ای که راوی و نویسنده با وجود جاری‌کردن حوادث و رویدادها، با بهره‌گیری از آداب و سنن گوناگون به روابط حاکمه با مردم و پایگاه اجتماعی فرادستان و فرودستان می‌پردازند و مجموعه‌ای از ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی در جامعه‌های سنتی ایران را نمایان می‌کنند. مجموعه‌ای که شاید بتوان گفت عصارۀ خرد جمعی یک ملت در دوره‌ای خاص بشد. مردمان این داستان از پادشاهان گرفته تا عیاران و مردم کوچه و بازار حافظ سنت‌هایی هستند که هنوز هم بعضی از آنها زنده و پویاست، همچون عید نوروز، آداب و رسوم ازدواج، حرمت نهادن به مهمان، آداب سوگواری و مویه‌خوانی، مژدگانی گرفتن، ساعت گرفتن برای تعیین خوب یا بد بودن امور، دعای مادر، قضا و قدر، ترس چشم‌زخم، صدقه‌دادن و نذر کردن. اگر چه پوستۀ ظاهری برخی از این سنت‌ها تغییر کرده است.

بیشترین سنت‌هایی که پایبند اجرای خاصی است مربوط به شاهان و شاهزادگان است. آداب درباری و رزم و بزم شاهان نمونه‌ای مفصل از این رسوم است. سمک عیار در عین تخیلی بودن و رنگ‌آمیزی با شگفتی‌ها و عجایب دور از ذهن، جنبه‌های واقعی، ملموس و عینی زندگی را نیز در خود آیینه‌وار منعکس کرده است. بهترین فایده‌ای که در زمینۀ مطالعات اجتماعی از این کتاب حاصل می‌شود پی‌بردن به سازمان‌های عیاری، اصول تربیت، اخلاق و رفتار، آداب و رسوم و مقررات، سلسله‌مراتب عیاران، اسباب و ابزار کار، چاره‌گری‌ها و تدبیر‌ها، مقام اجتماعی و پیوستگی آنها با یکدیگر در شهرها و کشورهای مختلف است.

فهرست مطالب کتاب:

فصل اول: کلیات

مقدمه

فرهنگ

سمک عیار

فصل دوم: آداب و رسوم

آیین شهریاری و پادشاهی

آداب پذیره‌شدن و استقبال

آداب میهمانی در دربار

سرگرمی و تفریح

مناصب و مشاغل نظامی

فصل سوم: آداب و رسوم عیاران

شادی خوردن

خواهرخواندگی ـ برادرخواندگی

سوگندخوردن

سلاح عیاران یا ساز شبروان

حیلت‌های عیاران

فرجام سخن

منابع