معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

متن این کتاب ترجمه مقاله‌ای است که نسخه اصلی‌اش در سال ۲۰۰۵ چاپ شده است. به بیان ساده این کتاب دربارۀ عناصر اصلی روایت است و اینکه روایت چه خصوصیاتی دارد؟ این مسئله در شاخه‌های معمول ادبیات یعنی شعر، نمایش و داستان بررسی شده است.

در بخش آغازین این کتاب گفته می‌شود نخست باید خود روایت را تعریف کنیم. عناصر اصلی روایت چیست؟ یک روایت برای اینکه روایت شمرده شود، چه باید داشته باشد؟ پاسخ ساده این است که بگوییم همۀ روایت‌ها داستانی را عرضه می‌کنند. داستان پیرفتی از رویدادهاست که شامل شخصیت‌ها می‌شود. از این‌رو روایت شکلی از ارتباط است که پیرفتی از رویدادها به دست می‌دهد، رویدادهایی که شخصیت‌ها ایجاد و تجربه کرده‌اند. به این ترتیب در فصل اول این کتاب بیشتر بر راویان و شخصیت‌ها تمرکز شده است. این فصل در حکم جعبه‌ابزار مفاهیم بنیادین روایت‌شناسی است و چگونگی استفاده از آنها را در تحلیل داستان نشان می‌دهد. در فصل‌های بعدی، این جعبه‌ابزار همچون چارچوبی سازمان‌یافته برای انبوهی از اصطلاحات و مفاهیم ویژه در بافت استفاده می‌شود.

در عمل همۀ نظریه های روایت میان آنچه روایت می‌شود (داستان) و اینکه چگونه روایت می‌شود (گفتمان) تمایز قایل می‌شوند. برخی نظریه‌پردازان همچون ژرار ژنت معنایی دقیق برای اصطلاح «روایت» برگزیدند که روایت‌ها را به متونی که به صورت کلامی روایت شده محدود می‌کند. دیگران استدلال می‌کنند که هر چیزی در هر گونه‌ای داستان بگوید، روایت می‌سازد. در بخش دوم کتاب چارچوب روایت‌شناسی از قبیل زمینه‌ها و بنیادها، گونه‌های روایت، ارتباط روایی و سطوح روایت بررسی شده است.

در بخش سوم نظریه‌های ژرار ژنت و فرانتس کی. استنزل تلفیق شده است. افزون بر این تجدیدنظرها و اصطلاحات مختلف پیشنهادی چتمن، لنسر، لینتولت، کوهن، بال و فلودرنیک را هم بررسی نی‌کند. اصطلاحاتی که در این بخش به آن پرداخته شده عبارتند از: روایتگری (آوا)، کانونی‌سازی (وجه) و وضعیت روایی.

کنش پی‌رفتی از کنش‌ها و رویدادهاست؛ مجموع رویدادها یک خط داستانی در سطح کنش روایت می‌سازد. یک «واحد کنش» یا «روایت بن»، یک نقطۀ مشخص (یا قطعه‌ای کوچک» در خط داستانی است. دربارۀ کنش، تحلیل داستان و نقل‌پذیری در بخش چهارم سخن گفته شده است.

دو زمان دستوری روایی مهم وجود دارد: گذشتۀ روایی و حال روایی. معمولاً استفادۀ متن از زمان دستوری به نقطۀ جاری در زمان کارگفت راوی ارتباط و بستگی دارد. طبیعتاً زمان دستوری به‌کاررفته در گفتمان شخصیت به نقطۀ جاری در زمان در کنش داستان بستگی دارد. زمان دستوری، تحلیل زمان (کی، چه مدت و چند وقت به چند وقت) و شیوه‌های روایی اصلی (یا روش‌هایی که بخشی از داستان را ارائه می‌کنند) در بخش ششم به آنها پرداخته شده است.

در بخش ششم صحنه و فضای داستانی بررسی شده‌اند. فضا در داستان با فضا در هنرهای بصری تفاوت دارد؛ زیرا هرگز نمی‌توان فضا را در داستان کاملا بازنمایی کرد. توصیف کل فضای داخلی یک اتاق، با کوچک‌ترین جزئیات بصری کاری غیرممکن و تا حدودی خسته‌کننده است؛ اما تصویر کاملی از اتاق در رسانۀ فیلم آشکارا ارائه می‌شود و به هیچ‌وجه مشکلی ایجاد نمی‌کند.

تحلیل شخصیت‌پردازی، راه‌ها و شیوه‌های آفرینش ویژگی‌های شخصیتی شخصیت‌های داستان را بررسی می‌کند. پرسش تحلیلی بنیادین این است که چه کسی (فاعل) کی (مفعول) را به صورت چه موجوداتی (با داشتن کدام ویژگی‌ها) شخصیت‌پردازی می‌کند. تحلیل شخصیت‌پردازی بر سه معیار اصلی تمرکز می‌کند: شخصیت‌پردازی روایانه در برابر ناظر (تعیین فاعل شخصیت‌پرداز: راوی یا شخصیت؟)؛ شخصیت‌پردازی صریح در برابر ضمنی (ویژگی‌های شخصیتی به کمک واژه‌ها نسبت داده می‌شوند یا به وسیلۀ رفتار به صورت ضمنی نشان داده می‌شوند؟)؛ خودشخصیت‌پردازی در برابر دیگرشخصیت‌‌پردازی (فاعل شخصیت‌پرداز خودش را شخصیت‌پردازی می‌کند یا دیگری را؟) تحلیل شخصیت‌ها و شخصیت‌پردازی موضوعی است که در بخش هفتم بدان پرداخته شده است.

با توجه به روایت‌های کلامی، گفتمان روایی متنی شفاهی یا نوشتاری است که با کنش روایت‌کردن تولید شده است. به طور کلی می‌توان متن روایی را به دو بخش تقسیم کرد: الف) گفتمان راوی: شامل همۀ گزاره‌های نقلی است که روایت رویدادها (ی غیرکلامی) را می‌گوید؛ همچنین گزاره‌های ارزیابانه و تفسیری راوی را دربر می‌گیرد. ب) گفتمان شخصیت: از «روایت رویدادها/ واژگان کلامی» تشکیل می‌شود. بخش هشتم کتاب دربارۀ این گفتمان‌ها و بازنمایی گفتار، اندیشه و آگاهی سخن گفته است.

مثل بسیاری از روایت‌های اول شخص، «تابلوی قایق ماهیگیری» اثر آلن سیلیتو یک خودزندگی‌نامۀ داستانی است. هری راوی بالغی است که به زندگی گذشته‌اش می‌نگرد. اگرچه او در زمان نوشتن داستان تنها 52 سال دارد، احساس می‌کند زندگی‌اش تقریبا تمام شده است. وضعیت روایت اول‌شخص داستان تنها برای بازنمایی بصیرت‌های هری دربارۀ زندگی تلف‌شده‌اش مناسب است. مطالعۀ این داستان در بخش پایانی کتاب انجام شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مترجم

1. آغاز

2. چارچوب روایت‌شناسی

3. روایتگری، کانونی‌سازی و وضعیت‌های روایی

4. کنش، تحلیل داستان، نقل‌پذیری

5. زمان دستوری، زمان، وجوه روایی

6. صحنه و فضای داستانی

7. شخصیت‌ها و شخصیت‌پردازی

8. گفتمان‌ها: بازنمایی‌های گفتار، اندیشه و آگاهی

9. مطالعۀ موردی: «تابلوی قایق ماهیگیری» آلن سیلیتو

منابع

واژه‌نامۀ انگلیسی به فارسی

واژه‌نامۀ فارسی به انگلیسی