معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

آنچه از تاریخ به یادگار می‌ماند، هویتی است برای آینده و اسناد تایخی، هویتی است مستند و ارزشمند برای درک بهتر دوران گذشته و ترسیم آنچه امروز می‌خواهیم و آینده‌ای که می‌تواند روشن و امیدبخش باشد. خاطرات روزانه و سفرنامه‌های رجال سیاسی، همواره به عنوان اسنادی تاریخی، مددرسان پژوهشگران عرصۀ تاریخ معاصر بوده و توانسته پاسخگوی بخشی از حجم انبوه پرسش‌های پیش رو باشد.

استقبال شایان توجه پژوهشگران و علاقمندان به تاریخ معاصر ایران، از یک‌سو نشانۀ رشد روحیۀ تحقیق و پرسشگری و از طرف دیگر نشان علاقمندی ایشان به استفاده از اسناد و مدارک مکتوب، به عنوان منابع دست اول برای تحقیقات تاریخی است. بی‌شک غور و بررسی در احوال گذشتگان و آگاهی از عقاید و آراء ایشان، سبب آگاهی مضاعف، عبرت‌آموزی و درک بهتر علل و عوامل موفقعیت‌ها و عدم کامیابی‌های کشور عزیزمان خواهد بود.

این کتاب حاصل تحقیق و پژوهش بر روی بخشی از اسناد گرانبهای موجود در گنجینۀ ارزشمند اسناد تاریخی کاخ گلستان است که نمایانگر گوشه‌ای از نفایس نهفته در دل مخازن این مجموعه است. اسناد این مجموعه از جمله داشته‌های پرارزشی است که تاریخ و مردمان برهه‌ای از زمان و بسیاری از وقایع مهم تأثیرگذار دوران گذشته و معاصر را به تصویر می‌کشد و منبعی قابل توجه برای مورخان، پژوهشگران و اهالی فرهنگ، هنر و ادبیات ایران و جهان می‌باشد.

روزنامه‌های خاطرات ناصرالدین شاه قاجار یکی از مهم‌ترین منابع دست اول برای بررسی و واکاوی اوضاع اجتماعی و فرهنگی دوران قاجار است. از این پادشاه هزاران برگ سند و ده‌ها آلبوم از مکاتبات و یادداشت‌های متفرقه باقی مانده است، اما هیچ‌کدام از آنها ارزش خاطراتی را که او به طور مستمر و روزانه نوشته است ندارد.

این واقعیت که ناصرالدین‌شاه قاجار، در زمینۀ خاطره و خاطره‌نویسی، یکی از پیشگامان این عرصه بوده و با بهره‌مندی از قلمی توانا و ذهنی پویا، و با دقت نظر عالی، آثار بسیار ارزشمندی را که تماماً حاصل تجربیات و مشاهدات زندگی خویش است، برای ماندگاری در تایخ ساخته و پرداخته است، از دید صاحب‌نظران عرصۀ تاریخ دور نمانده است و همگی به این واقعیت اذعان نموده‌اند. اهمیت این یادداشت‌ها به جهت درک و آشنایی با مسائل جامعه‌شناختی و مناسبات فرهنگی و اجتماعی از جایگاه ممتازی برخوردار است. بدیهی است که این آگاهی‌ها برای اهل تحقیق و پژوهشگران مسائل تاریخ معاصر و به ویژه تاریخ عصر قاجار مفید و قابل استفاده خواهد بود. اطلاعات فراوان شهرهای ایران، رویدادهای تاریخی، آداب و رسوم مردم، مراسم عزاداری و تعزیه و برگزاری جشن‌ها و آئین‌های ملی و مذهبی، همچون مراسم عید نوروز و برگزاری انواع و اقسام مراسم روضه‌خوانی و شبیه‌خوانی، آشنایی با بسیاری از شخصیت‌ها و رجال سیاسی و ادارۀ ولایات و مناسبات اجتماعی و فرهنگی، از جمله مقولاتی است که در این خاطرات به وفور یافت می‌شود و مهم‌ترین مآخذ دربارۀ تاریخ دورۀ قاجار محسوب می‌شود.

این کتاب حاصل استنساخ یکی از چندین آلبوم موجود در مرکز اسناد تاریخی کاخ گلستان است که در آن ناصرالدین‌شاه به شرح وقایع روزانۀ خود در دورۀ زمانی از ربیع‌الاول 1310 تا جمادی‌الاول 1312 ق. می‌پردازد. بخش عمدۀ کتابت این آلبوم توسط چهار تن از نزدیکان ناصرالدین شاه یعنی حاجی ابوالحسن‌خان فخر‌الملک، میرزا مهدی‌خان غفاری آجودان مخصوص، میرزااحمدخان مشیرحضور و به‌ندرت توسط محمدباقرخان ادیب‌الملک صورت گرفته است. در این میان تحریر و حاشیه‌نویسی بخش‌های فراوانی از کتاب نیز توسط شخص شاه انجام شده. در اندک مواردی توسط فخرالدوله دختر شاه و در چند مورد نیز به خط برخی از زنان حرم کتابت شده است. به جهت آگاهی خوانندگان، نمونه‌هایی از خط کاتبین در بخش تصاویر آورده شده است.