معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

بیشتر ما قصه‌دوست‌ها علاقه داریم پس از خواندن آن درباره‌اش صحبت کنیم و نظر متفاوت یا مشابه دیگران را بدانیم. اگر وقتی از سالن سینما یا تئاتر بیرون می‌آییم تنها باشیم، گوش‌مان به حرف‌های تماشاگران دیگر است که بلافاصله پس از پایان قصه و گاه حتی پیش از آن، مشغول تبادل نظر دربارۀ جنبه‌های مختلف اثر می‌شوند. تعبیر و تفسیر یا به اصطلاح نقد ما از روایت‌های داستانی یا غیرداستانی که می‌خوانیم، می‌شنویم یا به شکلی دیگر با آنها مواجه می‌شویم، معمولاً بر اساس انتظارات برآورده شده یا ناکام ما از روایت‌های مزبور شکل می‌گیرد. تعریف ما از داستان واقعی یا مستند، ژانر ترسناک، کارآگاهی، رمانتیک یا مانند اینها انتظارات‌مان را می‌سازد و معیارهایی برای نقد در اختیارمان می‌گذارد. اما این تعریف‌ها از کجا می‌آیند، تا چه اندازه قابل اعتمادند و اعتبارشان را چطور می‌توان محک زد؟

این کتاب تلاشی است برای یافتن پاسخ‌هایی علمی و روشن به پرسش‌های زیربنایی و مهمی مانند اینکه روایت چیست؟ به چه کار می‌آید؟ چطور به زندگی و متن‌هایی که می‌خواهیم شکل می‌دهد؟ و گامی است سنجیده و دقیق برای توضیح ساده و همه‌فهم مباحث مربوط به روایت و تکنیک‌های روایی و تبیین مفاهیم زیربنایی حوزۀ روایت‌شناسی.

مباحث فصل‌های ابتدایی کتاب بین فعالیت‌های هنری و مقولات روزمره پیوسته در رفت‌وآمد است. این کتاب اذعان دارد همین استعداد روایی همگانی منجر به ایجاد روایت‌های غنی و سودمندی می‌شود که ما در زندگی خود بارها به آنها رجوع می‌کنیم و درباره‌شان می‌اندیشیم. نکتۀ مهم دربارۀ این کتاب آن است که توصیفی است و نه تجویزی. هدف آن است که توصیف کند هنگام مواجهۀ ما با روایت چه اتفاقی رخ می‌دهد، نه اینکه تجویز کند چه اتفاقی باید رخ دهد. به لحاظ چیدمان این مطالب، این کتاب مقدمات روایت را از ساده به دشوار ارائه می‌کند؛ از مؤلفه‌های روایت در فصل‌های دو و سه گرفته تا تأثیرات متعدد روایت، از جمله قدرت بلاغی بسیار زیاد آن و مفهوم مهم «فرجام یا بستار»، در فصل‌های چهار و پنج. فصل ششم به روایتگری و نقش کلیدی راوی می‌پردازد.

فصل هفت و هشت مسائل مربوط به تفسیر روایت را پی می‌گیرد و موضوع بحث را از قدرت راوی به قدرت خوانندگان و مخاطبان می‌کشاند. از این منظر روایت همواره مسیری دوطرفه است. بدون همکاری و تعامل ما، هیچ روایتی نیز وجود نخواهد داشت. از یک طرف اجازه می‌دهیم روایت در ما دخل و تصرف کند و از طرف دیگر ما هم در روایت دخل و تصرف می‌کنیم. فصل‌های مذکور به تعامل مخاطب و روایت در طی فرایند تفسیر می‌پردازد و به‌ویژه در فصل هشت به سه شیوۀ کاملا متفاوت خوانش اشاره شده که همگی درگیرش هستیم: خوانش‌های قصدگرا، نشان‌یاب و اقتباسی. تفاوت میان این خوانش‌ها مهم است و باعث می‌شود برداشت‌های متفاوتی از معنای روایت شکل می‌گیرد.

فصل نهم به این موضوع می‌پردازد که رسانه‌های گوناگون چه تغییری در روایت ایجاد می‌کنند و اینکه وقتی شما داستانی را از یک رسانه به رسانۀ دیگر می‌برید، چه اتفاقی می‌افتد. فصل دهم موضوع شخصیت را پیش می‌کشد؛ شخصیت هم به مثابه کارکردی از روایت و هم به مثابه عنصری در ارتباط تنگاتنگ با چیزی که در خودزندگی‌نامه‌نویسی آن را با مسامحه «خود» می‌نامیم. در فصل دهم و یازدهم به موضوع گستردۀ نقش روایت در فرهنگ و جامعه پرداخته شده است. بخش عمدۀ سیاست و حقوق، نزاع بین روایت‌هاست. فصل سیزدهم به چگونگی این کشمکش‌ها ـ به ویژه در حقوق ـ اشاره می‌کند. در فصل چهاردهم به این موضوع پرداخته شده که قصه‌گوها و خوانندگان چگونه می‌توانند از روایت به مثابۀ ابزاری استفاده کنند تا در مورد کشمکش‌هایی به توافق برسند که اغلب حل‌ناشدنی‌اند؛ مثلاً قصه‌هایی که بارها تکرار می‌شوند، اغلب تلاش برای حل کشمکش‌هایی هستند که عمیقاً در فرهنگ ریشه دوانده‌اند.

ثمرۀ علم روایت‌شناسی مجموعه‌ای گسترده از دسته‌بندی‌ها و اصطلاحات است. این کلیدواژه‌ها در تمام بخش‌های این کتاب آمده و در انتهای کتاب نیز در فهرست اصطلاحات آورده شده است. به همین دلیل این کتاب مقدماتی است. ابزارها و دسته‌بندی‌هایی که این کتاب ارائه می‌دهد، می‌توان در تمام رویکردهای تفسیری به کار بست.

فهرست مطالب کتاب:

فصل اول: روایت و زندگی

فصل دوم: تعریف روایت

فصل سوم: مرزهای روایت

فصل چهارم: قدرت بلاغی روایت

فصل پنجم: فرجام

فصل ششم: روایتگری

فصل هفتم: تفسیر روایت

فصل هشتم: سه روش تفسیر روایت

فصل نهم: اقتباس از یک رسانه به رسانۀ دیگر

فصل دهم: شخصیت و «خود» روایت

فصل یازدهم: روایت و حقیقت

فصل دوازدهم: دنیاهای روایی

فصل سیزدهم: پیکار روایت‌ها

فصل چهاردهم: بحث‌های روایی

پی‌نوشت‌ها

کتاب‌شناسی

فهرست اصطلاحات تخصصی

واژه‌نامه