معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

شهرستان تنکابن در همسایگی رامسر و به همراه آن از غربی‌ترین مناطق استان مازندران می‌باشد. این شهر در جلگه‌ای ساحلی در ده کیلومتری ارتفاعات جنگلی و در ارتفاع بیست‌متری از سطح دریا قرار دارد. بر اساس متون تاریخی در گذشته تنکابن منطقه‌ای بوده که از سوی شرق تا مناطق نزدیک آمل و از غرب تا لنگرود یا رودسر را شامل می‌شد. در زمان پهلوی اول نام تنکابن به شهسوار تغییر یافت. روند رو به رشد بندر شهسوار که زمانی بندر شهر خرم‌آباد کنونی بود را باید در رابطه با راه‌های ارتباطی جدید آن زمان جست؛ زیرا طرح جاده‌سازی جدید و منسوخ‌شدن راه‌های قدیمی همراه با ارتباط گسترده‌تر دریایی، مناسبات جدیدتری را به دنبال داشت که در پی آن، باعث شد خرم‌آباد آن مرکزیت قبل را از دست بدهد. ارتباط بندر شهسوار با شهرهای بندری و شوروی سابق شناخته‌شدن به عنوان مرکز مناطق دیگر، سبب شد که این بندر کم‌کم گسترش یابد.

مطالب این کتاب ابتدا بر اساس شرحی از شهر تنکابن که در دوران پهلوی شهسوار نام داشت آغاز شده و پس از حدود و ثغور تنکابن از زمان‌های دور نوشته شده است. آنگاه شرح مختصری از موسیقی گیلان و مازندران و تنکابن نوشته شده تا خواننده بیشتر در جریان موسیقی این مناطق قرار بگیرد. موسیقی بومی مازندران در بیشتر اوقات در دستگاه شور، آواز دشتی و گاهی در دستگاه سه‌گاه قرار دارد که این آواها بر اساس و دیدگاه زندگی مردم که معیشت آنها بر اساس کشاورزی ـ دامداری و گالشی ـ چاروه‌داری و .... می‌باشد. موسیقی گیلان به دو بخش آواها بدون کلام و ترانه‌ها با کلام تقسیم می‌شوند. عده‌ای آن را شامل آوازها، ترانه‌ها و قطعات دانسته و آن را بررسی کرده‌اند که هر کدام در شرایط خاصی خوانده یا نواخته می‌شد. اما تنکابن در طول تاریخ پر فراز و نشیب مردم گیلان و مازندران، تنها مکانی بود که به دلیل شرایط خاص سوق‌الجیشی منطقه و نزدیکی آن به آداب و رسوم فرهنگی بین این دو استان، بیشتر اوقات استقرارگاه حکامی قرار می‌گرفت که از مکان خود رانده یا متواری می‌شدند که در پی آن هر حاکمی که به منطقۀ تنکابن می‌آمد، طبعاً با افراد فامیل و خانواده و یاران و خدمه مورد اطمینان به این دیار وارد می‌شد که اسکان‌یافتن و تبادل افکار و فرهنگ به طور حتم تأثیر خود را می‌گذاشت؛ به همین دلیل تنکابن را می‌توان نمونه‌ای از مناطقی دانست که با کثرت آیین‌ها، آداب و رسوم، اشعار، تمثیل و مثل، بازی‌ها و وقایع همراه بوده است. بعضی از آداب و رسوم مناطق تنکابن و گیلان به‌ویژه بخش شرقی آن، ریشه در گذشته‌های دور این سرزمین دارد؛ جدا از بعضی مراسم آیینی که شبیه هم می‌باشد، می‌توان از مراسم «پنجک‌واز» تنکابن نام برد که در ششمین یا هفتیم روز بعد از عید نوروز توسط گالش‌های منطقه با افروختن کوهی از آتش انجام می‌شود.

در بخش بعدی اشعار آیین‌ها، آهنگ‌ها، گوشواره‌ها و .... بر اساس نام و حروف الفبا تنظیم شده است. اولین مراسمی که در این بخش نام برده شده، شعر خورده‌تابی یا خرده‌تابی است. این مراسم از قدیمی‌ترین مراسمی بوده که برای بندآوردن باران انجام می‌گرفته است. در این مراسم کودکان نقشی اساسی را بازی می‌کردند. کیجاجانی‌ها و اشعار و لالایی‌ها که تنظیم آنها بر اساس نام و حروف الفبا است، بخش بعدی کتاب است.

در بخش منظومه‌ها از چند وقایع که به صورت شعر و آهنگ بین مردم منطقه خوانده می‌شود، بر اساس نامی که اشتهار دارند، به ترتیب آورده شده است.

یکی از مشهورترین شاعران مازندرانی که دامنۀ اشعار او افزون بر مازندران به بیشتر مناطق گیلان هم کشیده شده، امیر پازواری معروف به شیخ العجم است. در غرب مازندران به نام اشعار امیری (یا کَل امیر) و هر چه از غرب به شرق مازندران پیش‌تر رویم، به آن اشعار تبری می‌گویند. بخش بعدی کتاب به معرفی این شاعر و اشعار او اختصاص یافته است.

اشعار گالشی مناطق تنکابن در قالب درددل‌ گالش‌ها با ابزار کار و گفتن آمال و آرزوهایشان به صورت اشعار گوناگون بیان می‌شود که به آن «دوشان‌ سری» هم می‌گویند. ریتم بیشتر آن در قالب امیری است. بخش بعدی این کتاب به این اشعار اختصاص یافته که اشعار بر اساس اسم موضوع آورده شده‌اند.

چاروه‌داران کسانی هستند که در جابجایی مسافر یا وسایل گوناگون نقش بسزایی در مناطق کوهستانی داشته‌اند. اشعار این گروه بخش بعدی کتاب را تشکیل می‌دهد.

در این کتاب در مجموع 510 شعر از اشعاری که در تنکابن در قالب‌های مختلف کار و زندگی سروده شده و استفاده می شده یا می‌شود، همراه با ترجمه و آواشناسی آورده شده است. در پایان نیز نام آهنگ‌هایی که در cd آورده شده به همراه خوانندگان آنها آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه نویسنده

بررسی مجملی از بندر قدیمی شهسوار تا شهر جدیدالاحداث شهسوار (تنکابن)

موسیقی مازندران

رقص در مازندران

موسیقی گیلان

موسیقی تنکابن

کیجا جانی‌ها و اشعار

لالایی‌ها

منظومه‌ها

امیری

اشعار امیری

اشعار گالشی

اشعار چروه‌داری یا چربه‌داری

اشعار موضوع و اتفاقات

گوشواره‌ها

نام آهنگ‌هایی که در CD آورده شده

منابع کل کتب