رتوریک؛ از نظریه تا نقد
خلاصه
رتوریک اصطلاحی است که در طول تاریخ بر معانی مختلفی دلالت داشته است. نخستین بار افلاطون در رسالۀ «گورگیاس» این اصطلاح را به کار برده و از آن پس این واژه در معنای خطابه استعمال شده است.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
رتوریک اصطلاحی است که در طول تاریخ بر معانی مختلفی دلالت داشته است. نخستین بار افلاطون در رسالۀ «گورگیاس» این اصطلاح را به کار برده و از آن پس این واژه در معنای خطابه استعمال شده است. معمولاً بیشتر مؤلفان درسنامههای خطابه در غرب باستان نیز از رتوریک، خطابه را اراده کردهاند و عنوان کتابهایشان را عموماً رتوریک گذاشتهاند. از آنجا که نظریهپردازان و معلمان خطابه بهتدریج در کتابهایشان به مباحث زیباییشناسی (مباحث رکن سبک) بیشتر توجه نشان دادند و به بررسی و طبقهبندی مجازها و صنایع بدیعی پرداختند، درسنامههای خطابه در غرب باستان رفتهرفته به درسنامههای بلاغت تغییر کرد و بهتدریج با انتشار نظریهها و تعلیمات خطیبان یونان و روم، مباحث رتوریک تا اواخر قرن نوزدهم به یکی از سرفصلهای آموزشی در مدارس و دانشگاهها تبدیل شد و در طول زمان رشد و تکامل پیدا کرد. در قرن بیستم اندیشمندان مجموعه نظریهها و تعلیمات معلمان خطابه را به عنوان دیدگاههای کلاسیک دربارۀ ارتباطات انسانی در نظر گرفتند و رتوریک سنتی را نظریۀ کلاسیک ارتباطات خواندند. بدین ترتیب رتوریک در محافل آکادمیک بهتدریج به معنای ارتباطات به کار رفت و امروزه محققان اغلب از رتوریک، ارتباطات را اراده میکنند. در حقیقت رتوریک امروزه به فرایندی اطلاق میشود که در آن انسانها از سمبل برای برقراری ارتباط با یکدیگر استفاده میکنند. به دنبال تغییر معنای اصطلاح رتوریک، نظریههای جدیدی نیز دربارۀ ارتباطات انسانی مطرح شدند که نظریههای رتوریکی جدید خوانده میشوند. میتوان گفت که نظریههای رتوریکی به طور کلی (سنتی و جدید) نظریههایی هستند که دربارۀ عملکرد زبان به عنوان ابزار ارتباط مباحثی را مطرح میکنند و بدینسان درک انسان را از ارتباطات افزایش میدهند. در واقع نظریهپردازان خطابه در دوران کلاسیک و نظریهپردازان ارتباطات در دوران جدید هر کدام با توجه به جهانبینی خود به درک فرایند ارتباط کمک کردهاند.
با گسترش معنای اصطلاح رتوریک، رویکردی انتقادی موسوم به نقد رتوریکی پدید آمد که گاه نقد ارتباطات خوانده میشود. این نقد، جریانی انتقادی است که به منظور بررسی و تحلیل ارتباطهای انسانی پدید آمده است. در این نقد تمام آرتیفکتها یا مصنوعات انسانی بررسی میشوند. در حقیقت نقد رتوریکی محدود به بررسی متنی خاص یا ژانر خاصی نیست، بلکه بررسی و تحلیل تمام ارتباطات انسانی اعم از ادبی و غیرادبی و تصویر و غیرتصویر را فرا میگیرد. بدین ترتیب نقد رتوریکی میتواند مطالعه و بررسی هر نوع ارتباطی باشد؛ از تصاویر و کلمات گرفته تا تبلیغات بازرگانی یا شعارهای سیاسی. در واقع تمامی اشکال ارتباط اعم از خطابه، مقاله، مکالمه، شعر، رمان، داستان، برنامه تلویزیونی، فیلم، هنر، معماری، بازی، موسیقی، رقص، تبلیغات، مبلمان و چیدمان داخلی، تظاهرات عمومی و طرز پوشش مصنوعاتی هستند که در نقد رتوریکی میتوان آنها را تحلیل کرد.
باید توجه داشت نقد رتوریکی جریانی انتقادی است که روشها و رویکردهای متنوعی را دربر میگیرد. در حقیقت نقد رتوریکی همانند نقد ادبی به یک روش مشخص یا یک شیوۀ تحلیل خاص محدود نمیشود، بلکه روشها و شیوههای متنوعی را دربر میگیرد که همه در یک هدف عام با هم مشترکاند: ارائۀ درک بهتری از ارتباطهای انسانی و شیوههایی که برای برقراری ارتباط به کار گرفته میشوند.
در این پژوهش با تأکید بر کتاب «نقد رتوریکی: اکتشاف و تمرین» اثر سوفیا فوس روشهای نقد رتوریکی معرفی شدهاند. خواننده با مطالعۀ این کتاب میتواند با تاریخ تطور نظریۀ رتوریک و مباحث رتوریک سنتی و رتوریک جدید آشنایی نسبیای حاصل کنند. همچنین معرفی نقد رتوریکی و شاخههای مختلف آن در این پژوهش زمینه را برای پژوهندگان تمام رشتههای علوم انسانی فراهم میکند تا از این جریان انتقادی برای ارزیابی ارتباطات انسانی سود جسته و زوایای تازهای از شیوههای ارتباطی را کشف کنند. نیز در این کتاب تنها آن دسته از نظریههای رتوریکی بررسی شدهاند که مستقیم یا غیرمستقیم بر پدیدآمدن یک روش انتقادی تأثیر داشته است و هدف بررسی تمام نظریههای موجود در این زمینه نبوده است.
در این کتاب از ترجمۀ رتوریک به یکی از معادلهای فارسی آن (خطابه، بلاغت، ارتباطات) خودداری شده است؛ به این دلیل که هیچ یک از این معادلها نمیتوانند بهتمامی گویای مفهوم رتوریک باشند و گاه به علت معانی پیوستشدۀ فرهنگی و تاریخی ذهن مخاطبان از موضوع بحث دور میشود. همچنین در این پژوهش اصطلاح نقد رتوریکی بر نقد ارتباطات ترجیح داده شده که از مهمترین دلایل آن عبارتند از:
الف) نقد رتوریکی تا پیش از دهۀ 1960 به معنای نقد خطابهها بوده و محققان بر اساس روشی واحد (نقد نوارسطویی) عموماً به تحلیل و بررسی خطابهها اهتمام داشتهاند؛ اما از دهۀ 1960 به بعد با گسترش معنای رتوریک، مفهوم نقد رتوریکی نیز گسترش پیدا میکند و کمکم به عنوان جریانی برای نقد ارتباطات انسانی شناخته میشود.
ب) در تحقیقات علمی، محققان در ایران و خارج از ایران عموماً از اصطلاح نقد رتوریکی بهره گرفتهاند و در کمتر اثری به جای این اصطلاح از نقد ارتباطات استفاده شده است.
ج) بهرهگیری از اصطلاح نقد رتوریکی پیوند این اصطلاح را با نظریههایی که دربارۀ رتوریک مطرح شده بهتر نشان میدهد.
فهرست مطالب کتاب:
پیشگفتار
مقدمه
1. مباحث مقدماتی
2. رتوریک سنتی
3. نقد نوارسطویی
4. رتوریک جدید
5. نقد رتوریکی جدید
کتابنامه
نمایۀ نام افراد
نمایۀ کتابها و مقالات
پربازدید ها بیشتر ...
گزارشهایی دربارۀ مختصر عملیاتی در جنوب ایران: رویارویی نظامی بریتانیا و ایل قشقایی در بهار و تابستان 1918 م/ 1336 هـ.ق
سر پرسی سایکس، کلنل ای.اف. اورتون و دیگرانآنچه در این کتاب آمده، مجموعهای از گزارشهای فرماندهان بریتانیایی رشتهعملیاتی است که در بهار و تاب
نظری یافت نشد.