معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

حماسه اصطلاحی است برای انواع داستان‌های رزمی و پهلوانی. این اصطلاح مجموعه‌ای از نوشته‌ها و سروده‌ها را دربر دارد و هستۀ مرکزی آن ملیت مردمی را تشکیل می‌دهد که در یک محدودۀ جغرافیایی و با ویژگی‌‌های مشترک زندگی می‌کنند. بارزترین نمود این همبستگی در حماسه دفاع از مرزها جغرافیایی در برابر تجاوزات بیگانگان است. آثاری که در طول تاریخ در میان ملت‌ها با این رویکرد به وجود آمده است، حماسه نامیده می‌شود.

احساسات حماسی بشر با زندگی قبیله‌ای انسان نخستین در جنگ‌های قبیله‌ای نقش گرفته و هنگامی که با اتحاد قبایل به ملتی واحد تبدیل شده‌اند، نوشته‌ها و سروده‌های حماسی آنان شکل گرفته است. این سروده‌ها که در آغاز اشعار بدوی و شفاهی بوده، با پیدایش خط و پیشرفت تمدن به گونۀ نوشتاری درآمده و در گذر زمان پس از فراز و نشیب‌های فراوان به شاهکاری ادبی تبدیل و با نام حماسه جاودانه شده است؛ از این‌رو یک اثر حماسی کامل فرایندی از دوران کودکی و جوانی و کهنسالی یک جامعه را به نمایش می‌گذارد که مردم با بازخوانی آن اثر تلاش می‌کنند روزگار خود را بازسازی کنند. بنابراین آثار حماسی یک ملت دربردارندۀ مجموعه‌ای از فرهنگ، اساطیر، باورها، داستان‌ها، پیروزی‌ها، شکست‌ها و ... است که مطالعه بر روی آنها می‌تواند بازخوانی تاریخ فرهنگی یک ملت برای اصلاح و بازسازی امروز جامعۀ آنها باشد.

در واقع ادب حماسی بازتابی از فرهنگ و جهان‌بینی یک انسان و یک ملت است که در آن ساختارهای اجتماعی، روابط بشری، روابط سیاسی، چگونگی شکل‌گیری نهادهای اجتماعی، پیشرفت از بدویت به مدنیت، بنیادها و چارچوب‌های شهریاری، پهلوانی و ... تصویر شده است.

ادبیات حماسی به ‌عنوان گسترده‌ترین و فراگیرترین نوع ادبی ایران‌زمین نقشی بسیار مهم در روند تاریخی و هویت ملی ایرانیان داشته و دارد. نقش محوی ادبیات حماسی در ایجاد اتحاد، همدلی و یکپارچگی ملی و تأثیر‌گذاری آن بر انواع ادبی دیگر انکار‌ناپذیر است. اگرچه ادبیات حماسی ایران ـ با رویکرد ایران فرهنگی گذشته و ایران سیاسی امروز ـ بیشتر با محوریت زبان فارسی و شاهنامه شناخته می‌شود، اما گسترۀ آن بسیار فراتر است، تا آنجا که می‌توان شاهنامه و آثار حماسی فارسی را تنها بخشی از ادبیات حماسی ایران و بخش‌های دیگر را متعلق به زبان‌های و گویش‌های ایرانی دانست که حتی در مواردی دارای عناصری کهن‌تر از شاهنامه‌اند و رویکردهای ویژۀ خود را دارند. آثار حماسی منحصربه‌فرد غرب ایران به زبان گورانی گواهی روشن بر این مدعاست.

از سوی دیگر حوزۀ ادبیات حماسی غرب ایران با محوریت زبان معیار ادبی گورانی و خرده‌روایت‌ها و روایت‌های گفتاری به زبان‌های کردی، لری، لکی، ترکی و ... گستردگی و شکوهی چون حماسه‌سرایی در شرق ایران دارد. این ادبیات با داشتن دستنویس‌های بسیار و حماسه‌های منحصربه‌فرد گاه عناصری کهن‌تر از شاهنامه فردوسی را نگه داشته‌اند.

این کتاب دربردارندۀ بیست مقاله است که در حوزۀ حماسه‌پژوهی با محوریت ادبیات حماسی غرب ایران به زبان گورانی در فاصلۀ سال‌های 1386 ـ 1396 در مجلات پژوهشی داخل و خارج ایران به چاپ رسیده است. اگر چه بنیاد اصلی مقالات رویکرد حماسی دارد، اما در برخی از آنها توجه ویژه‌ای به آموزه‌های اساطیری غرب ایران و مباحث زبان‌شناختی و واژگانی زبان گورانی شده است. ساختار کلی مقالات شامل: مقدمه، متن، دریافت، یادداشت‌ها و منابع است و برای یک‌دست شدن همۀ مقالات سه مقالۀ چاپ شده در مجلات ایران‌نامک و ایرانشهر نیز در این ساختار قرار گرفته است. نظم و چینش مقالات بر پایۀ ارتباط محتوایی است، به‌گونه‌ای که مقالاتی با موضوعات نزدیک به هم پیاپی آمده‌اند.

فهرست مطالب کتاب:

پیشگفتار

رزمنامۀ کنیزک (حماسه‌ای به زبان گورانی و روایتی از یادگار زریران)

یادگار زریران (از گزارش اوستایی تا روایت گورانی)

یادگار زریران و رزمنامۀ کنیزک

رستم در حماسه‌های گورانی

هفت‌خان رستم به روایت شاهنامۀ شاه‌طهماسبی

شاه گاوسوار

بازشناسی افزوده داستان‌های شاهنامه در روایتهای گورانی

اهریمن‌پرستی زروانی و نمونه‌های بازمانده از آن

روایت گورانی مرگ درخت شاه‌جمشید

روایتی دیگر  از به آسمان رفتن کیخسرو

کریمان کیست؟ برپایۀ دستنویس هفت‌لشکر گورانی

تخم‌ کور یا تور؟ تصحیح و معنی از بندهش تا شاهنامه

واژه‌شناسی «بور» و «بیان» در زبان گورانی

سرود کوتاه حماسی از گزارشهای اوستایی تا روایت‌های گورانی

ضامن آهو سرودی رضوی به زبان گورانی

دینو (بررسی و تحلیل سرودی به زبان گورانی)

 سرود وَرمِزگان (شعری به زبان گورانی از سدۀ نخست هجری به خط پهلوی)

در کوی آرشان (سرود آرش کمانگیر به زبان گورانی ازپیر کاظم کنگاوری)

سهراب و سناویذکه

سیاوخش، سیاه سوادپوش

نمایه