کاربرد داستان ـ تاریخ در تبلیغات مذهبی مازندران قرن نهم هجری همراه با سه رساله: 1. جامع الامثال، 2. مختصر در انساب، 3. اخبار ملوک عجم و ائمه معصومین(ع)
خلاصه
جامعالامثال رسالهای منظم در وقایع تاریخ اسلام با نگاه ویژهای در ترکیب میان تاریخ اهل بیت با بقایای تاریخ ساسانی و نقشآفرینی سادات همزمان با دشمنیهای آل مروان و آل عباس و برخی از همپیمانان آنهاست.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
تاریخ داستانی پیشینۀ درازی در ادبیات اسلامی دارد و در درجۀ نخست به کار قصاص یا همان قصهخوانان باز میگردد که دربارۀ آنها فراوان صحبت شده است. یکی از جنبههای این داستانها در کنار وجوه فراوان دیگر، نقش آنها در ساختن ایدئولوژیهای مذهبی است؛ به طوری که وقتی به صورت داستان مینگریم، باورهای مذهبی خاصی را میبینیم که روی آن قرار گرفته و جهتدهی مجموع عناصر داستان را بر عهده دارد. طبیعی است که مواد تاریخی است، اما صورت ایدئولوژیک بوده، یک سر در گذشته و یک سر در حال و حتی نقشی هم در آینده خواهد داشت. داستان در این وجه، مثل هر هدف دیگری که بر روی داستانهای تاریخی یا ساختگی سوار است، در پی اثبات جریانهای تاریخی و فکری است که برابر هم قرار دارند، اثبات اینکه یکی به حق و جریانهای دیگر باطل هستند.
در کنار ایدئولوژی مذهبی، به ویژه در ایران، حوزۀ ملیت و هویت ملی هم یکی از ارکان اصلی این داستانهاست. در اینجا تکیه روی سلسلههای ایرانی و پیونددادن آنها با شاهان قدیم، پهلوانان و باورهای تاریخی ـ اسطورهای کهن ایرانی از افریدن و فرزندانش تا سلسله ساسانی و .... است. در کل این جنبه از داستانها، روی هویت ملی و زبانی تکیه دارند و تمام تاریخ و داستانی که بر آن سوار است، حامل پیامهایی در این زمینه است. طبیعی است که گاه بحث ملیت با نوع ایدئولوژی که ترویج میشود، همراه میگردد.
در بیشتر این داستانها نهتنها تاریخ مکتوب و رسمی کنار گذاشته میشود، بلکه با نوعی نگاه پستمدرنی سروته تاریخ به هم وصل شده و با حذف زمان و درهمآمیختن آنها و نیز مکانها و نیز برساختن داستانها، نشان داده میشود که امر «درست» در اینجا، تاریخی نیست که به طور معمول نوشته میشود، بلکه ایدهای است که در ذهن یک ملت وجود دارد و باید برای حمایت از آن و حذف عناصر ناباب از اطراف آن، تاریخ را در شکل داستان ارائه داد.
این قصهها به نوعی دیگر هم میتواند مورد توجه قرار گیرد. قصههای غیرتاریخی اساساً آزادتر هستند و گاه برای ثبت تاریخ یک کشور یا حتی پاسخگویی به پرسشهای فلسفی دربارۀ پیدایش عالم و انسان و جامعۀ انسانی اختصاص یافته باشند. این داستانها در یک مرحلۀ تاریخی و در ترکیب با قصص دینی ادیان ابراهیمی همآوا شده و برخی از رجال آن جابجا یا منطبق بر یکدیگر شدهاند. نمونههایی در رسالۀ «جامع الامثال» و موارد مشابه دیده میشود. مداین جد ساسانیها به عنوان مداین بن اسماعیل بن ابراهیم معرفی میشود. همۀ اینها بهنوعی تفکر دینی ایران باستان و تطورات آن در دورههای بعدی سودمند هستند.
هنگام بحث از استناد تاریخی دربارۀ این متون، باید تأکید شود این آثار به هیچروی تاریخی نیستند، بلکه خود یک رویداد و واقعه هستند. ساختن آنها در یک شرایط تاریخی، در واقع خود یکی از اتفاقاتی است که باید به عنوان یک حادثۀ تاریخی روی آن کار کرد. گو اینکه حتی آثار و تواریخ مستند هم این وضع را دارند؛ اما در اینجا داستان خیلی مشخصتر و آشکارتر است. از روی این اثر میتوان نبض جریان فرهنگی جامعه را در ابعادی که در این روایت ـ تاریخ مورد توجه قرار گرفته، کشف کرد. پدیدآمدن «بحرالانسابی» که اساساً با الهام از گذشته ساخته شده، مسیر فکر مذهبی را در عبور از یک دورۀ تاریخی نشان میدهد.
میان انواع قصههای تاریخی، مدلی هم ویژۀ کتابهای انساب است. این کتابها از دیرباز میان مسلمانان به عنوان منابعی علمی با کاربردهای ویژه برای شناخت رشتههای نسبی موجود میان عرب و قبایل آن وجود داشته است. نگاهی به این کتابها نشان میدهد دو محور مهم آنها، خاندانها و تقسیم آنهاست؛ اما در کنار به دلیل اینکه هر خاندانی در منطقهای سکنی گزیده و گاه مهاجرتهایی نیز پیش آمده، موقعیتهای محلی نیز در ساختار کتابهای انساب نقش مهمی دارد. در میان نامهایی که برای کتابهای انساب انتخاب میکنند، عنوان «بحر الانساب» نامی شناخته شده است.
مجموعهای از سه رساله در همین زمینه و از نظر محتوا نزدیک به هم، در یک مجلد قرار گرفته که جمعاً 63 صفحه بوده و به شمارۀ 5837 در کتابخانۀ مرکزی دانشگاه نگهداری میشود. سه رساله با عنوانهای «جامعالامثال»، «مختصر در انصاب» و «اخبار ملوک عجم و اولاد ائمه معصومین» در این مجموعه وجود دارد.
جامعالامثال رسالهای منظم در وقایع تاریخ اسلام با نگاه ویژهای در ترکیب میان تاریخ اهل بیت با بقایای تاریخ ساسانی و نقشآفرینی سادات همزمان با دشمنیهای آل مروان و آل عباس و برخی از همپیمانان آنهاست. در این رساله وجه تاریخ بر نسب برتری دارد؛ اما به هر حال از همان سنخ «داستان ـ نسب» میتواند باشد. در این اثر و از زاویۀ تاریخی دو جبهه برابر هم قرار گرفتهاند؛ نخست اهل بیت و سادات که به همراه باقیمانده شاهزادگان ایرانی و نسلهای بعدی کنار هم قرار دارند و در آن سوی آل مروان و آل عباس همراه با برخی از همپیمانان آنها که در مواردی نام یا قومیت آنان به میان آمده هستند. مؤلف این رساله شخصی به نام «محمد بن حاجی کامران استرآبادی» است.
در رسالۀ «مختصر در انساب» ـ دومین رسالۀ این مجموعه ـ همان ادبیات پیشین است؛ جز آنکه بیشتر جنبۀ نسبشناسانه دارد. این رساله پس از معرفی چهارده معصوم، در بخش دوم به بیان مزارات یا همان مشاهد ائمه میپردازد. بخش سوم پس از تاریخ و مزارات، یاد از اولاد ائمه (ع) است.
اما رسالۀ «اخبار ملوک عجم و اولاد ائمه معصومین» ـ سومین رسالۀ این متن ـ از همان آغاز در پی ایجاد پیوند بین ملوک عجم و امامان معصوم است. این ارتباط از زمان ابراهیم آغاز میشود که مداین بن اسماعیل بن ابراهیم «پدر ملوک عجم» شناسانده میشود. هدف از نگارش این اثر آن است که اطلاعات در اختیار باشد که «هر گاه که اولاد ائمه از تقیه بیرون آیند، این سررشته بر دست اولاد و اتباع اهل البیت باشد، بر طریق آبا و اجداد خود توانند بود».
فهرست مطالب کتاب:
ادبیات بحرالانسابنگاری در ایران
جامع الامثال
مختصر در انساب
اخبار ملوک عجم و اولاد ائمه معصومین(ع)
تصاویر نسخ
پربازدید ها بیشتر ...
گزارشهایی دربارۀ مختصر عملیاتی در جنوب ایران: رویارویی نظامی بریتانیا و ایل قشقایی در بهار و تابستان 1918 م/ 1336 هـ.ق
سر پرسی سایکس، کلنل ای.اف. اورتون و دیگرانآنچه در این کتاب آمده، مجموعهای از گزارشهای فرماندهان بریتانیایی رشتهعملیاتی است که در بهار و تاب
دیگر آثار نویسنده
سفر در زندگیها: احساسات، افکار و خاطرات موجی اصفهانی (زنده در 1142) شاعر فراری از اصفهان در حملۀ افغانهای قندهاری به ضمیمۀ چاپ عکسی دیوان موجی اصفهانی
به کوشش رسول جعفریاندیوان موجی اصفهانی طبق معمول شامل غزلیات، رباعیات، ترکیببند و مثنوی است. نسخۀ این کتاب که به نظر می
محمدتقی دانشپژوه در دانشگاه تهران؛ اسنادی از سالهای خدمت (1318 ـ 1355 ش)
به کوشش رسول جعفریانآنچه در این کتاب آورده شده، اوراقی است که در پروندۀ کارگزینی زندهیاد دانشپژوه در دانشگاه تهران آمد
نظری یافت نشد.