معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

از قدیمی‌ترین متون دینی ایران باستان، گاتاهایا سروده‌های زرتشت است که زمان او بنا بر سنتی که دلیل جدی برای تردید در آن وجود ندارد، برمی‌گردد به سده‌های هفتم و ششم پیش از میلاد آنها متون مشکلی هستند که برای ما قابل درک نیستند مگر تا حدودی که با زبان سرودهای ودایی یعنی قدیمی‌ترین نوشته‌های دینی هندی شباهت و پیوند داشته باشند، همانند شباهتی که میان زبان فرانسه و ایتالیایی وجود دارد.

سروده‌های ودایی با سرودهای زرتشت از لحاظ سبک و محتوا قابل قایسه هستند ولی در این میان تفاوت عمده‌ای وجود دارد. گاتاها که در این کتاب آمده است دارای هفده فصل است ولی سروده‌های ودایی دارای یک هزار و هفده فصل می‌باشند.

سروده‌های ودایی سرودهایی هستند که در مراسم قربانی یا نیایش، برای خدایان خوانده می‌شوند. به ویژه به ایندرا خدای رعد و جنگ، به آتش که دارای تشخص شده است، به نوشابه مقدس «سئوما» که یک جلد کامل از ده جلد کتاب به او اختصاص یافته است.

در میان سرودهای ودایی گفتگوهایی به شکل نمایش، مجموعه‌هایی از معماها، دعای خیر برای گاوان، سحر وافسون بر ضد مرض، جادوگری، دشمن و غیره دیده می‌شود. بر حسب روایت، این اشعار را به‌بیش از یکصد تن از شاعران نسبت می‌دهند که پاره‌ای از اوقات در متن به نام آنها اشاره می‌شود ولی برای ما چیزی جز همان نام باقی‌نمانده است. هیچگاه شخصیتی با شور و هیجان، همراه با تاریخ و دارندۀ پیام در میان آنها دیده نمی‌شود.

اکنون به گاتاها نظر افکنیم، زرتشت در سروده‌هایش چنان ظاهر می‌شود که از کاربرد سرودهای قدیمی گسسته است و فقط وزن و تصویری را که سرودگویان به کار می‌برند دنبال می‌کند. مثلاً در ستایشی که به پاکان جاویدان خطاب می‌کند، استعاره‌ای از سرودهای ودایی دیده می‌شود: «پیک نیایش‌هایم را برای شما زین و افسار می‌کنم». مانند سرودگویان هندی پاره‌ای از اوقات سرودی را با درخواست پاداشی که به عنوان‌پیشوای دینی حق خود می‌داند، ختم می‌کند.

همانندی گاتاها با سرودهای ودایی به همین جا پایان می‌گیرد. زرتشت می‌داند که وظیفۀ او یک پرستش حرفه‌ای نیست، او در درون خود آگاه است که با خدای خود یک رابطۀ شخصی دارد و حس می‌کند که پیام‌آور است. برخلاف آنچه دربارۀ سرودهای ودایی گفتیم که در پس آنها شخصیتی آشکار نیست، اگر به گاتاها بی‌طرفانه و بدون یک تصمیم از پیش ساخته برخورد شود، نمی‌توان از تشخیص یک حقیقت مسلم خودداری کرد که در پشت آنها، یک‌شخصیت یک پیام و یک سرنوشت نهفته است. حتا اگر فقط به خطوط کلی آن قنایت شود. باید به معنی واقعی کور بود تا این حقیقت را درک نکرد.

در گاتاها خدای زرتشت نماد خرد است و اهورامزدا را همانطور که از معنای آن بر می‌آید دارنده خرد بزرگ‌ترین نیرویی که هستی را به گردش آورده برای شناختن آن شش صفت معرفی می‌کند که در راس آنها یک مینو و گوهر مقدس وجود دارد به نام سپنتا مئینیو در برابر آن گوهر پاک، یک گوهر پلید نیز وجود دارد به نام انگرَمَئینیو «اهریمن» که نماد بدی‌ها و پلیدی است. آن دو گوهر که در نهاد آدمی آفریده شده‌اند چون رویا بی‌حرکت و خفته و بی‌اثر هستند. انسان که مختار و دارای آزادی گزینش و اراده مستقل است می‌تواند هر یک از آن دو را پس از سنجش برگزیند، اختیار دارد گوهر پاک یعنی سپنتامَئینیو را برگزیند که در راس فروزه‌های اهورایی است و یا انگرمَئینیو را برگزیند که ضد صفات اهورایی است. اهریمن در برابر اهورامزدا قرار ندارد. بلکه در برابر سپنتامَئینیو وجود دارد و رقیب و دشمن اوست.

در گاتاها زرتشت خود را واسطه انسان و خدا نمی‌داند، زرتشت خود به وجود خدا و آفریننده‌ای یکتا پی‌ برده زرتشت به جستجوی خدا رفته و او را دریافته است. روایات و اشاراتی در گاتاها بدین‌ترتیت که زرتشت در خواب دید یا فرشته‌ای به او ابلاغ کرد دیده نمی‌شود، اهورامزدا، خدای زرتشت در گاتاها هرگز با او گفتگو نمی‌کند، زرتشت دربارۀ آفرینش و بسیاری از مسایل از اهورامزدا پرسش می‌کند. این پرسش‌های چنان است که خود پاسخ را نیز به همراه دارد.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

سرآغاز

دیباچه به قلم پروفسور دوشن گیمن

پیشینۀ پژوهش‌های اوستایی

دربارۀ متن اصلی اوستا

گاتاها

حروف دین دبیره