معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

چهارمین شماره از فصلنامۀ «رازان» ویژۀ شاهنامه‌پژوهی و با یاد و خاطرۀ نقاش قهوه‌خانه‌ای زنده‌یاد استاد محمد فراهانی (1315 ـ 1391) منتشر شده است.

شاهنامه سند خردمندی یک ملت است. می نابی است که بی آن زیستن نتوان کرد. جرعه‌جرعۀ این می ناب را باید نوشید تا مست و شوریده‌حال در خلسۀ آن با اندیشۀ مانایی یک ملت به افق‌های دوردست آینده نگریست. با حماسه و اسطوره با پهلوان یک قوم ریشه‌دار باید همراه و هم‌سفر شد. باید شانه به شانۀ او در راهی گام برداشت. راهی که بدآهنگ نیست و به سوی نوش و راحت و شادی هم نیست. باید از هفت‌خوان گذشت و در خوان آخر، دل دیو سپید پلشتی را شکافت و به نور و بینایی رسید. این شماره از فصلنامۀ «رازان» با نوشتارهایی اختصاص به این سند خردمندی و اثر سترگ فارسی یافته است.

در این شماره شانزده نوشتار دربارۀ شاهنامه و شاهنامه‌پژوهی آورده شده که در ادامه نگاهی به برخی از مقالات این شماره می‌افکنیم.

بررسی عرفان در شاهنامه اثر زنده‌‌یاد ذبیحی اولین نوشتار این شماره است. در این نوشتار تعالیمی که عرفا سعی در اشاعۀ آنها داشتند از قبیل گسترش دادگری و برحذرداشتن قدرتمندان از ستم، حقیر دانستن جهان، جبر در آفرینش، دوری جستن از نادانان، ترک خودخواهی و جاه‌طلبی، راستی، پیمان‌داری و وفای به عهد و .... در شعر فردوسی بررسی شده و نمونه‌های تطبیقی آن آورده شده است. در پایان این نوشتار نیز شرح کوتاهی از زندگی و نحوۀ تفکر بزرگان عارف‌کردار در شاهنامه آورده شده است. به اعتقاد نویسنده به جز رستم که نمادی از انسان کامل، معروف‌ترین کسانی که می‌توان آنها را عارف‌کردار نامید عبارتند از: ایرج، سیاوش، کی‌خسرو و لهراسب.

یکی دیگر از نوشتارهای این شماره اختصاص به سیاوش در شاهنامه دارد. سیاوش فرزند کاووس دومین پادشاه بزرگ کیانی در شاهنامه، یکی از نمونه‌های جمالی انسان است که در دوسویۀ زادن و مرگ، در گزینش‌هایی بزرگ و آزمون‌هایی دمادم، گفتمان جبرگرایانۀ شاهنامه را در کشاکش مبارزه‌ای که با ایگو یا نفس انسانی و سرانجام بیرون خود دارد، با چالش می‌کشد و پیروز می‌شود. نویسنده در این نوشتار سیاوش را از قاب اسطوره‌ای و حماسی آن به در آورده و از دریچه و منظر اخلاق عملی به آن نگاه کرده است.

شاهنامۀ فردوسی پس از گذشت قرن‌ها هنوز در قلۀ ادبیات فارسی جای دارد. اثری غنی و سرشار از حماسه‌هایی با موقعیت‌های تراژیک که در این قرون همواره همدم فارسی‌زبانان بوده است. این پرداخت تصویری داستان‌ها در اوج کشمکش‌های دراماتیک، حتی به نوعی از دکوپاژ سینمایی برخوردار است. در نوشتاری از این شماره به بررسی فیلم‌های بلند سینمایی، کوتاه و مستند در سینمای ایران و دیگر کشورها و نیز فیلم‌نامه‌های اقتباسی از شاهنامه پرداخته شده است.

فهرست مطالب این شماره:

سند خردمندی یک ملت/ یادداشت سردبیر

عرفان در شاهنامه به ضمیمۀ بزرگان عارف‌کردار/ مرتضی ذبیحی

طاغوت بیت‌المقدس (نگاهی به چهرۀ ضحاک در شاهنامۀ فردوسی)/ مصطفی بادکوبه‌ای هزاوه

آدمی در دو سویۀ بودن و شدن (نگاهی دیگر به سیاوش در شاهنامه)/ مرتضی لطیفی

جنبه‌های نمایشی در شاهنامه/ خلیل موحد دیلمقانی

فردوسی، شاهنامه و سینما/ عباس بهارلو

شاهنامه: کیخسرو، غار شاه زنده؛ مصطفی مشایخی

سوگ مشترک/ عباس آذرپی

فردوسی و شاهنامه در آثار سینماگران/ محسن بیگ‌آقا

بهرام چوبینه/ مجتبا مسعودی

درنگی بر صورت و معنای بیتهایی از شاهنامه/ سعید شیری

روستای مشهد کاوه، پیوند اسطوره و جغرافیا/ مانی زیاری

فردوسی و تیمور لنگ/ عبدالرضا چراغی

ارتباط ایران با یمن در شاهنامۀ فردوسی/ مصطفی ذکائی آشتیانی

نگاهی به «نقد سرودۀ» «فردوسی فراهانی» بر فیلم «رستم و سهراب»/ مهرداد شمشیربندی

فهرستگان کتاب‌شناسی شاهنامۀ فردوسی در ایران/ یوسف نیک‌فام

مردی با دوربین عکاسی