معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

دربارۀ مسائل نظری ادبیات داستانی، از سال 1373 به بعد تعداد قابل توجهی کتاب، مقاله، مصاحبه، نقد و .... منتشر شده که تعداد زیادی از آنها از طریق ترجمه وارد عرصۀ ادبیات داستانی ما شده است. اما در عرصۀ شعر ـ به‌ویژه شعر کودک ـ در زمینۀ طرح مسائل نظری شعر با فقر شدیدی روبرو هستیم و به جز کتاب شاخص «عناصر شعر کودک» اثر محمود کیانوش، کتاب مطرح دیگری وجود ندارد. بنا بر اهمیت و ضرورت تألیف اینگونه کتاب‌ها، گردآورندۀ این کتاب زنده‌یاد حسین حداد که در پی امور مربوط به تحقیقات دربارۀ زندگینامه و آثار سه تن از چهره‌های معاصر ادبیات کودک و نوجوان (رهگذر، رحماندوست، عموزاده خلیلی) بود، به تعداد زیادی مقاله‌های مناسب و پربار این افراد برخورد کرد که به طور پراکنده در نشریات و خبرگزاری‌های مختلف منتشر شده بود. این کتاب دربرگیرندۀ مقالات، مصاحبه‌ها و خاطراتی از مصطفی رحماندوست است.

مصطفی رحماندوست از کسانی است که در زمینۀ کاری که پیش گرفته، قابلیت جریان‌سازی دارد و از همان ابتدا هم اینگونه بوده است؛ یعنی ورود ایشان به عرصۀ ادبیات کودک با مجال برای دیگرانی علاقمند هستند به این عرصه وارد بشوند و احیاناً آشنایی کافی یا امکان لازم برای ورود به این عرصه را ندارند، هم‌زمان شد. او پیش از هر کسی از حضور دیگران در کنار خود استقبال کرده و از موفقیت‌های دیگران در این زمینه شاد شده و لذت برده و حمایت کرده است.

این قابلیت جریان‌سازی قطعاً به معنای نبوغ نیست؛ یعنی ادعا نمی‌شود که رحماندوست در زمینۀ ادبیات کودک یک نابغه است و نبوغ خاصی نداشته و آثارش آن‌قدر درخشان و برتر از سایر آثار است که به این جایگاه دست پیدا کرده است؛ چراکه گاهی شخصی به دلیل نبوغش یک جریانی را شروع می‌کند اما خودش دیگر حضور ندارد و نبوغ او منتهی می‌شود به اینکه یک جریانی متولد شود که چه‌بسا دیگران بدون نیاز به حضور آن شخص می‌آیند و آن راه ادامه می‌دهند، ایده‌های مخالف و موافق می‌دهند، فضاهای بحث و انتقاد باز می‌شود بدون اینکه دیگر نیازی به حضور آن شخص باشد، اما این قابلیت جریان‌سازی مستلزم چنین نبوغی نیست، بلکه شایستگی‌ها و درایت‌هایی می‌خواهد که به نظر یک هنرمند در وهلۀ اول باید به آن آراسته باشد و بعد به این وادی پا بگذارد.

این کتاب دارای پنج بخش است:

بخش اول به مقاله‌ها و نقدهای ایشان اختصاص دارد و دربرگیرندۀ هفده قسمت (چهارده مقاله و سه نقد) است.

بخش دوم مصاحبه‌ها و میزگردهای اوست و دربرگیرندۀ بیست مصاحبه و گفتگوی حضوری و میزگرد است.

در بخش سوم یادها و تجربه‌های ارزشمند مصطفی رحماندوست زینت‌بخش این قسمت است. بخش چهارم دربرگیرندۀ دیدگاه دیگران دربارۀ ایشان است. در این بخش مطالب ویژه‌نامۀ ششمین جشنوارۀ مطبوعات کودک و نوجوان که به بهانۀ نکوداشت ایشان با عنوان «صد دانه یاقوت» چاپ شده بود و همچنین مطالب کتاب «میهمان ماه» که توسط دفتر شعر جوان چاپ شده نیامده است، ولی بقیه مطالب تازه هستند. در پایان این بخش نیز متن سخنرانی مصطفی رحماندوست در مراسم نکوداشتش در سال 1382 آمده که در جایی چاپ و منتشر نشده است.

بخش پنجم به نمایه‌ها تعلق دارد؛ نمایه‌های نام اشخاص، نام مکان‌ها، آیات قرآن و جملات عربی، نام نشریه‌ها، نام سازمان‌ها و مؤسسات، اصطلاحات و نمایۀ کتاب‌ها.

در بخشی از این کتاب رحماندوست در پاسخ به سؤالی دربارۀ تفاوت شعر کودک با خردسال و نوجوان می‌گوید: «از نظر قالب هیچ تفاوتی ندارد. از نظر زیربناها نمی‌توان گفت که انواع زیربنایی شعر عبارتند از: شعر بزرگسال، شعر خردسال، شعر کودک و شعر نوجوان. نه! شعر، شعر است. تاکنون تعریف‌های زیادی دربارۀ شعر ارائه شده که هیچ‌کدام جامع و مانع نیست. اما در هر حال شعر ترکیب کلمه است برای بیان یک مفهوم و مقصود درست مثل نثر، با این تفاوت که در این ترکیب اتفاقی می‌افتد که این اتفاق تعریف‌پذیر نیست. این اتفاق همان چیزی است که بر اثر ترکیب صوری و معنوی کلمات با هم ایجاد می‌شود. نوع و عمق اتفاقی که از ترکیب کلمه پدید می‌آید، مخاطب‌ها را متفاوت می‌کند. لذا به صرف تصویرسازی در خود بیان و نوع ترکیب کلمه‌ها نمی‌توان گفت که این ویژگی ظاهری باعث جداشدن شعر کودک از سطوح دیگر می‌شود. یک شعر ممکن است دارای کلماتی ساده و تصاویری بسیار ابتدایی باشد، ولی شعر کودکان یا خردسالان نباشد. از سویی دیگر ممکن است شعر دارای تصاویری بسیار پیچیده و خیال‌انگیز باشد و اتفاقاً به دلیل همین برخورداری از خیال‌انگیزی و پیچیدگی‌ای که دور از حیطۀ قراردادهای پذیرفته‌شدۀ بزرگسالان است، شعری کودکان یا خردسالانه باشد». (ص 209)

گفتنی است گردآوری و چاپ این اثر با درگذشت زنده‌یاد حسین حداد (اسفند 85) نیمه‌تمام می‌ماند که بعدها تنظیم و انتشار آن توسط مرکز آفرینش‌های ادبی حوزه هنری به جریان می‌افتد.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌سخن

بای بسم‌الله

چند نکته دربارۀ این کتاب

به جای مقدمه

بخش اول: مقاله‌ها و نقدها

بخش دوم: مصاحبه‌ها

بخش سوم: خاطرات و یادها و تجربه‌ها

بخش چهارم: از نگاه دیگران

بخش پنجم: نمایه