معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

حمزه فنصوری به احتمال قوی اولین کسی است که مبانی تصوف را در جهان مالایی ترویج کرد و از این‌رو وی را پدر ادبیات عرفانی جهان مالایی می‌دانند. میان مکتوبات موجود در تصوف و عرفان در جنوب شرق آسیا، هیچ اثری که تاریخش به پیش از حمزه فنصوری باز گردد، ثبت نشده است. از متون به‌جای مانده از حمزه برمی‌آید که او به زبان‌های عربی و فارسی تسلط داشته و آثار خود را به زبان‌ مالایی و به خط جاوی تدوین نموده است. تاریخ تولد او دقیقاً ثبت نشده است، اما می‌دانیم که او در قرن شانزدهم میلادی می‌زیسته و احتمالاً در سال 1607 میلادی وفات یافته است. محل تولد حمزه را «فنصور» یا «باروس»، واقع در ساحل غربی سوماترا ذکر کرده‌اند. لقب «فنصوری» که به عنوان نام خانوادگی حمزه استفاده می‌شود مربوط به زادگاه اوست. حمزه برای خود دو زادگاه قائل بود، یکی زادگاه جسمانی او در فنصور و دیگری موطن روحانی او در «شهر نو» در سیام (تایلند امروزی). از این‌رو او خود را «المُدُنَین» می‌خواند، یعنی زاده دو شهر.

سیروسلوک حمزه همراه بود با سیر آفاق و انفس. در کودکی پدر و مادرش را از دست داد و با دشواری زندگی را سپری کرد. وی برای یافتن خود، خدا و حقیقت سفرهای زیادی کرد. در سفر و اقامت چندساله‌اش در سیام با گروه ایرانیان فرهیخته و دانشمند حشرونشرهایی داشت و در طی این مراودات فارسی آموخت و با متون ادبی و عرفانی ایران آشنا شد. همچنین او نقل می‌کند که در سفرهایش از مکه و بیت‌المقدس هم دیدار کرده است. حمزه در اشعار خود به سفر مکه اشاره می‌کند و می‌گوید که در جستجوی خدا، به خانه کعبه رفته و از باروس تا قدس طی منزل کرده، تا سرانجام خانۀ حقیقی خود را یافته است.

حمزه فنصوری آثاری به نثر و به نظم تدوین نموده است. مباحث حکمی و عرفانی او بیشتر در سه اثر نثر او شامل اسرارالعارفین، شراب‌العاشقین و المنتهی گردآوری شده است.

رساله اسرارالعارفین با حمد و ثنای پروردگار و تأکید بر اهمیت کسب معرفت الهی و دعا برای منور شدن قلوب سالکین و نیل عارفین به اسرار الهی آغاز می‌شود. در انتهای نسخه عنوان مفصل رساله چنین ثبت شده است: «اسرارالعارفین فی بیان علم السلوک و التوحید».

اسرارالعارفین مشتمل بر 62 بند است که در آنها خطاب به سالکین راه حق، منازل و مراتب عشق روحانی و صفات ربانی مطالبی درج شده است.

از مقدمۀ شراب‌العارفین چنین برمی‌آید که احتمالاً این رساله اولین رسالۀ حمزه بوده است. او در ابتدای این رساله اعلام می‌کند که این کتاب را برای آن به زبان مالایی تدوین کرده تا آنان که دانش عربی و فارسی ندارند، بتوانند از آن بهره گیرند. او سپس خطاب به آن دسته از سالکین که می‌خواهند شراب عشق الهی را بچشند، اعلام می‌کند که باید جرعه‌ای از «شراب‌العاشقین» بنوشند تا ایشان را در مسیرشان یاری کند. این رساله مشتمل بر هفت باب است که در قالب 61 بند تدوین شده است. تمرکز این رساله بر چهار اصل «شریعت، طریقت، حقیقت و معرفت» قرار گرفته و در کنار این چهار اصل به اهمیت «عشق» و «شکر» و داشتن پیر راهدان تأکید شده است.

المنتهی (ره‌یافته) آخرین و کوتاه‌ترین رسالۀ حمزۀ فنصوری است. در این رساله از مباحث پیچیدۀ فلسفی و فقهی در حد امکان دوری شده و مصنف کوشیده تا با نقل اقوال قدما و عرفا و شعرا مطالب خود را بیان کند. بعضی از نقل قول‌ها، احادیث، اشعار و روایات در این کتاب به توالی می‌رسد که از اهمیت این مطالب نزد حمزۀ فنصوری در نیل به خودشناسی، خداشناسی، مقام فقر و فنا حکایت می‌کند. این رساله مشتمل بر 31 بند و معطوف است بر مراتب، مشکلات و دغدغه‌های موجود در طی مسیر روحانی.

نسخه‌های انگشت‌شمار و پراکنده‌ای از این رساله‌ها موجود است که با توجه به وضعیت بد حفاظتی برخی از این نسخ، از تمیزترین و کم‌آسیب‌ترین نسخۀ این رساله‌ها که به شمارۀ god.or.7291 کتابخانۀ دانشگاه لیدن موجود است، استفاده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

* مقدمه

زندگی و آثار حمزه فنصوری

نسخ خطی و ترجمه حاضر

شکرگزاری و قدرشناسی

* اسرارالعارفین

* شراب‌العارفین

* المنتهی

* عکس نسخه

* نمایه‌ها

کسان

جای‌ها

کتاب‌ها

گروه‌ها

واژگان و اصطلاحات

* منابع