معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

تک‌نگار‌ی‌ها، دربارۀ زندگی و آثر نویسندگان طراز اول ایران، با این هدف نوشته می‌شود که خواننده، در قلب کتابی موجز و جمع‌و‌جور و از منظری انتقادی، با جنبه‌های گوناگون کار ادبی آنان آشنا شود. در این رویکرد، به‌ویژه تأکید بر نوآوری‌هایی است که جوازِ ورود هر نویسنده به تاریخ ادبیات تلقی می‌شود.

اگر از فاصله دور به فراز و فرود ادبیات داستانی معاصر بنگریم، با دو جریان اصلی مواجه می‌شویم. یکی، جریانی که بیشتر به درون آدمی و احوال روحی و فردین او توجه دارد و دیگر، جریانی که متوجه پدیده‌های بیرونی و اجتماعی اوست و ناظر به جایگاه شخصیت داستانی درگیر در ماجرهای بزرگ جمعی است.

جریانی که به آشفتگی‌های روحی آدمی توجه دارد از بوف‌کور صادق هدایت آغاز می‌شود و تا آثار بهرام صادقی و برخی از نوشته‌های ابراهیم گلستان و هوشنگ گلشیری ادامه می‌یابد. نویسندگان این گرایش به بن‌مایه‌های پنهان فرهنگ و روان‌شناسی جمعی بیش از جنبه های مشهود جامعه و سیاست توجه دارند و به اقتضای آن، تجربیات تازه در فرم داستان‌گویی و زبان نوشتار مشغلۀ ذهنی آنان است. آغازگر جدی جریان دوم بزرگ علوی است و تدوام کار او را می‌توان در رمان‌هایی رئالیستی از هدایت و احمد محمود و محمود دولت‌آبادی سراغ گرفت.

در این جریان ادبی، نکتۀ مهم آن است که نویسنده تا چه اندازه توانسته است به نوشتۀ خود صورت هنری ببخشد، و آن را به مرتبۀ ادبی درخور ارتقا دهد. گاهی در کار ادبی نویسنده‌ای سیاست‌گرا، مانند احسان طبری، جنبۀ ایدولوژیک و تبلیغی بر جنبۀ هنری می‌چربد و نویسنده را در مرتبۀ مبلغ سیاسی میخکوب می‌کند. در عوض گاهی نیز بُعد صناعی و هنری اثری جامعه گرا بر وجه مرامی آن غلبه می‌یابد. بزرگ علوی از آن دسته نویسندگان سیاست‌پیشه بود که توانست در داستان‌های باکفایت خود، وجه هنری را بر جنبۀ ایدئولوژیک غالب سازد. او دربارۀ مسائلی نوشت که تجربه کرده بود و چهره‌هایی را به صحنۀ داستان‌هایش راه داد که نیک می شناخت و با آن زندگی کرده بود.در عین حال، موفق شد برخی از داستان‌‌هایش را واقعی‌تر از تجربیات زندگی خود از کار درآورد.

در عرصۀ نقد ادبی ایران، علوی به عنوان مشهورترین نویسندۀ چپ‌‌گرای ایران، موضوع بحث و جدل بوده است؛ برایش دل سوزانده‌اند یا بر او خرده گرفته‌اند که هنر خود را به نفع تبلغات حزبی فروکاسته است. واقعیت این است که او دچار دوگانگی عمیقی است: از سویی در مقاله‌هایی که در دهۀ 1320ـ1330 نوشته، پیرو رئالیسم سوسیالیستی است. از سوی دیگر در داستان‌های خود رمانتیک و سودایی ظاهر می‌گردد و معتقد به هژمونی کارگران جلوه‌گر نمی‌شود. در رمان «چشمهایش» بیش از سیاست، قصۀ عشق را می‌خوانیم زیرا به قول م. آزاد «علوی باطناً مردی سودایی است و در حقیقت توی خط آن حرف‌ها [نیست]. چشمهایش و تکه‌هایی از نامه‌ها لحن و محتوای اشرافی اما انسان‌دوستانه دارد ... علوی نویسنده بود و صادق و همین صداقت بود که شور و غوغا و یأس [داستان‌های] او را از پشت امیدواری [سیاسی مقاله‌هایش] نشان می‌داد».

نزدیکانش برآن‌اند که صداقت او با سیاست‌بازی و تحزب در تضاد بود. پرویز ناتل خانلری او را «نویسندۀ صمیمی و احساساتی» باز می‌شناسد ـ نویسنده‌ای تغزلی که خوش دارد حماسه سرایی کند. پیوستن او به حزب تودۀ ایران نیز، بیش از آنکه از باوری مرامی ناشی شود، حاصل نوعی کنجکاوی معلم‌منشانه است. خوش می‌گوید: «من نویسنده هستم، به کار سیاست نمی‌خورم». با این حال عمری را به وابستگی حزبی گذراند و از نوشتن آن‌چنان که باب طبعش بود دور افتاد. این امر از او چهرۀ‌ای تراژیک ساخت که با همۀ عشق به نوشتن، متعهد است نگارش مقاله‌های ایدئولوژیک را ادامه دهد. اما تنها بهره‌ای از ماجراجویی‌هایش را صرف ژرونالیسم و سیاست کرد و بهرۀ غالب را به نوشتن اختصاص داد. در این کتاب تلاش شده راهی به جهان داستانی علوی، شیوه‌های روایت‌گری و مضمون‌های انسان دوستانۀ او بگشاید و تازگی کار داستان‌پردازی او را نشان دهد.

علوی، به همراه صادق هدایت، یکی از پایه‌گذاران داستان‌نویسی معاصر است. وی از معدود نویسندگان ایرانی به شمار می‌رود که آثارش به زبان‌های مهم غرب ترجمه شده و شهرت جهانی یافته است. او مبدع یا برجسته‌ساز گرایش‌های ادبیات زندان (حبسیات جدید) و ادبیات مهاجرت در داستان‌نویسی زبان فارسی است.

فهرست مطالب کتاب:

* یادداشت نویسنده

* مقدمه

زندگی و زمانۀ بزرگ علوی

* آثار

ترجمه

علوی و نقد ادبی

خاطره‌نویسی

میان‌پردۀ یک

داستان کوتاه

میان‌پردۀ دو

رمان

میان‌پردۀ سه

* پایان سخن

* علوم‌شناسی

* ضمایم

نخستین کنگرۀ نویسندگان ایران

کتاب‌نامه

نمایه (اشخاص، آثار)