معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

نیاز دانشجویان، پژوهشگران و علاقمندان به مطالعات مانوی انگیزۀ اصلی تدوین این کتاب بوده است. این کتاب‌شناسی از‌ آن‌رو که در آن فقط خطوط اصلی مطالعات مانوی ترسیم شده، در حقیقت طرحی مقدماتی محسوب می‌شود؛ هدف معرفی گزیده‌ای از منابع و پژوهش‌های اصلی در این حوزه و برآوردن فقط بخشی از نیازهای اولیۀ محققان از میان هزاران منابع و مآخذ است؛ گرچه آثار بسیاری وجود دارد که جای آنها در این اثر خالی است. این کتاب‌شناسی فقط به معرفی آثار می‌پردازد و نه نقد و بررسی آنها.

برای دست‌یازی به هدفی که این کتاب‌شناسی به دنبال آن است، از توصیف‌های غیرضروری به‌شدت پرهیز شده است. مقالات و تک‌نگاشت‌ها مطابق با طرح کتاب، ذیل موضوعات مربوط به خود فهرست شده‌اند، مگر برخی پایان‌نامه‌ها و مقالاتی که در مجموعه مقالات منتشر شده‌اند؛ گرچه عمدۀ آثار این دو گروه خود در جایی معین فهرست شده‌اند. از این‌رو برای دستیابی به همۀ نوشته‌هایی که به معرفی موضوعی خاص می‌پردازند، باید به کتاب‌شناسی مراجعه کرد که کوشیده شده با دقت به اثر افزوده شود تا خواننده به همۀ زوایای کتاب‌شناسی هدایت شود. در مقابل این همه هم‌پوشانی با هدف هدایت پژوهشی، از چند اثر خاص دو بار در دو فضای متفاوت نام برده شده است.

کتاب در دو بخش و یک پیوست گردآوری شده است. در بخش اول به منابع و مآخذ غیرمانوی پرداخته شده است. در این بخش در چهار گفتار منابع مطالعات مانوی به غیر زبان مانوی یعنی زبان‌های سریانی، یونانی، لاتین، فارسی میانۀ زرتشتی، عربی و فارسی و مطالعات گنوسی گردآوری گردیده است.

بخش دوم کتاب دربارۀ منابع و مآخذ مانوی است. ابتدا مطالعات کلی در این‌باره آورده شده است؛ در این گفتار نویسنده از نخستین اثر علمی در باب مانی و مانویت از کتاب «دوبوسوبر» با عنوان «تاریخ انتقادی مانویان و کیش مانوی» نام می‌برد که برای مطالعات کلی دربارۀ مانی و آموزه‌های او این اثر قدیمی هنوز هم اهمیت دارد. گفتار دوم این بخش اختصاص به مجموعه مقالات دارد که در این گفتار مجموعه مقالات همایش‌ها، جستارها، ارج‌نامه‌ها و دیگر مجموعه‌ها ذکر شده اند. متون در گفتار سوم این بخش آورده شده است. در این گفتار ابتدا به متون غیر ایرانی (سریانی، یونانی و ...) پرداخته شده و سپس متون ایرانی و دیگر متون بررسی شده‌اند. کتاب‌شناسی‌های دربارۀ شخصیت‌های تاریخی مثل مانی و ادّا و سیسین، شخصیت‌های دینی و اساطیری چون ایزدان، دوشیزۀ روشنی و دئنا و فرشتگان و ملائک در گفتار سوم این بخش آورده شده‌اند. به بودا و تأثیرات بودایی، زرتشت و تأثیرات زرتشتی و مسیح و تأثیرات مسیحی در گفتار پنجم این بخش پرداخته شده است. گفتار پایانی این بخش به برخی تک‌نگاشت‌ها از قبیل پژوهش‌های دانشجویی، مقالات، وبگاه‌ها و .... پرداخته است.

با توجه به اینکه پژوهش‌های مانوی به تحقیقات مندایی پیوند خورده است، در پیوست کتاب کتاب‌شناسی پژوهش‌های مندایی آورده شده است. پایه‌گذار تحقیقات مندایی، پترمن است که مدتی میان منداییان زیست و از متون مندایی «گینزا» را در سال 1867 منتشر کرد.

در پایان کتاب نیز نمایه‌ای شامل مقالات، کتاب‌ها، پایان‌نامه‌ها، نویسندگان، مکان‌ها و .... آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

کوته‌نوشت‌ها

پارۀ نخست: منابع و مآخذ غیرمانوی

گفتار یکم: سریانی، یونانی و لاتین

گفتار دوم: فارسی میانۀ زرتشتی (پهلوی)

گفتار سوم: عربی و فارسی

گفتار چهارم: مطالعات گنوسی

پارۀ دوم: منابع و مآخذ مانوی

گفتار یکم: مطالعات کلی

گفتار دوم: مجموعه مقالات

گفتار سوم: متون

گفتار چهارم: شخصیت‌های تاریخی، دینی و اساطیری

گفتار پنجم: تأثیر و تأثر

گفتار ششم: برخی تک‌نگاشت‌های دیگر

پیوست: پژوهش‌های مندایی